بهترین زمان عمل لوزه سوم در کودکان: سن مناسب و شرایط ایمن برای جراحی موفق

لوزه سوم یا آدنوئید یک بافت لنفاوی پشت بینی است که در بعضی بچه ها بیش از حد بزرگ می شود و راه تنفس، خواب و حتی رشد طبیعی صورت را به هم می ریزد. وقتی لوزه سوم مزاحم می شود، پزشک ممکن است جراحی برداشت آن را پیشنهاد کند. اما پدر و مادر همیشه یک سؤال اساسی دارند: دقیقا چه زمانی بچه را باید عمل کنیم و آیا بهتر است صبر کنیم تا بزرگ تر شود یا نه.

در این مقاله از بخش سلامت ماگرتا، به صورت کاملا کاربردی و قابل فهم توضیح می دهیم چه سنی برای عمل مناسب تر است، چه نشانه هایی می گویند نباید صبر کرد، کدام فصل سال شرایط بهتری برای جراحی دارد، در چه وضعیتی عمل را به تعویق می اندازند و اگر دیر تصمیم بگیریم چه پیامدهایی ممکن است برای کودک پیش بیاید. تمام زیرعنوان ها در ادامه بولد هستند تا بتوانید خیلی راحت به بخش مورد نظر برسید.

لوزه سوم چیست و چرا مشکل ساز می شود

لوزه سوم بخشی از سیستم ایمنی کودک است و در اوایل زندگی به بدن کمک می کند با ویروس ها و باکتری ها مقابله کند. این بافت در سقف حلق و پشت بینی قرار گرفته و با چشم دیده نمی شود. اگر این بافت بزرگ شود یا به طور مزمن ملتهب باشد، می تواند تقریبا نصف یا حتی کل مسیر عبور هوا از بینی را تنگ کند. در این حالت، کودک دیگر نمی تواند طبیعی از راه بینی نفس بکشد و مجبور است دهان را مدام باز نگه دارد.

نفس کشیدن از دهان در طولانی مدت فقط یک عادت ساده نیست. این وضعیت می تواند خواب را پر سر و صدا و بی کیفیت کند، باعث خرخر شدید شود و حتی در خواب باعث وقفه های کوتاه تنفسی شود. بعضی از والدین می گویند کودک چند لحظه نفسش را نگه می دارد و بعد با صدای بلند هوا می کشد. این همان چیزی است که به آن آپنه خواب گفته می شود و از نظر رشد مغز، اکسیژن رسانی و آرامش خواب اهمیت جدی دارد.

بزرگی لوزه سوم همچنین می تواند مجرای شیپور استاش که گوش میانی را تهویه می کند ببندد و باعث مایع پشت پرده گوش و عفونت های مکرر گوش شود. در نتیجه، کودک ممکن است مکرر گوش درد بگیرد، شنوایی اش کم شود یا دائم احساس کیپ بودن گوش داشته باشد. این حالت اگر طولانی شود می تواند روی یادگیری گفتار و تکلم هم اثر بگذارد. نشانه دیگر لوزه سوم بزرگ، صدای تو دماغی و صحبت کردن همراه با گرفتگی مداوم بینی است.

کودک مدام دهانش خشک است و ممکن است صبح ها با بوی دهان بد بیدار شود. این مجموعه علائم فقط اذیت کننده نیست، بلکه می تواند رشد فک و فرم صورت را هم در طول زمان تغییر بدهد. به همین دلیل است که در بعضی شرایط پزشک منتظر نمی ماند تا کودک بزرگ شود و خودش خوب شود، بلکه جراحی را زودتر توصیه می کند.

نشانه هایی که می گویند باید به عمل لوزه سوم فکر کنیم

همه بزرگ شدن های لوزه سوم به جراحی نیاز ندارد. در خیلی از کودکان این بافت بعد از چند دوره سرماخوردگی بزرگ می شود و بعد با فروکش کردن التهاب، کوچک تر می شود. ولی بعضی علامت ها خط قرمز هستند و نشان می دهند بزرگ شدن لوزه سوم دیگر فقط یک تورم ساده نیست و دارد به سلامت عمومی ضربه می زند.

مهم ترین نشانه، اختلال تنفس در خواب است. اگر کودک شما شب ها خر و پف بلند و دائمی دارد، خوابش بارها قطع می شود، پهلو به پهلو می شود و مثل اینکه به هوا چنگ می زند نفس می کشد، این حالت یک علامت هشدار است. چون خواب ناکافی و پر از وقفه، باعث خستگی روز بعد، کج خلقی، کاهش تمرکز و حتی عقب افتادن رشد می شود. خیلی از والدین اول فکر می کنند بچه بیش فعال یا بی قرار است، در حالی که علت اصلی این بی قراری، کمبود خواب عمیق و اکسیژن شبانه است.

نشانه دوم، تنفس دهانی دائمی در طول روز است. اگر دهان همیشه باز است، لب ها خشک شده، بزاق زیاد یا برعکس خشکی شدید دهان وجود دارد و بینی عملا بیکار است، باید جدی بگیرید. این وضعیت نشان می دهد که راه بینی عملا بسته شده و لوزه سوم مثل یک سد جلوی عبور هوا ایستاده است.

نشانه سوم، عفونت های مکرر گوش یا مایع ماندگار در گوش میانی است. اگر کودک مدام گوش درد دارد، شنوایی اش کم شده یا لازم بوده بارها آنتی بیوتیک بگیرد، باید بررسی شود که آیا لوزه سوم بزرگ و ملتهب است و جلوی تهویه گوش را گرفته یا نه. در این حالت جراحی لوزه سوم فقط برای تنفس نیست، بلکه برای پیشگیری از آسیب شنیداری و تأخیر گفتار هم مطرح می شود.

نشانه چهارم، مشکل جدی در بلع، بسته بودن مسیر بینی و حالت خفگی هنگام غذاخوردن است. بعضی بچه ها موقع خوردن مایعات یا غذا نرم، انگار سخت نفس می کشند و زود خسته می شوند. این ها همه علامت هایی هستند که می گویند وقتش است درباره عمل صحبت شود و شاید دیگر صبر کردن عاقلانه نباشد.

اغلب بزرگ شدن لوزه سوم (آدنوئید) در سنین پایین مشکلات قابل توجهی ایجاد می‌کند و در صورت نیاز به جراحی معمولاً این عمل در سال‌های پیش‌دبستانی (حدود ۳ تا ۷ سالگی) انجام می‌شود.. در این محدوده سنی، لوزه سوم به حداکثر اندازه خود رسیده و می‌تواند موجب انسداد راه هوایی و عوارض شود. انجام جراحی در سنین پایین (مثلاً around ۵ سالگی) در صورت وجود اندیکاسیون بهتر است، زیرا پیش از شکل‌گیری کامل ساختارهای فکی انجام می‌شود و مانع بروز ناهنجاری‌های دندانی و فکی در آینده خواهد شد.

به‌عکس، اگر جراحی بیش از حد به تأخیر بیفتد (مثلاً تا بعد از ۱۰ سالگی)، هرچند ممکن است لوزه سوم به مرور کوچک شود، اما عوارض ماندگار ناشی از انسداد طولانی‌مدت (مانند اختلال رشد صورت و فک) در کودک باقی می‌ماند. به طور کلی هیچ سن ثابتی به عنوان «بهترین سن» برای همه کودکان وجود ندارد و تصمیم‌گیری به شدت علائم و شرایط هر کودک بستگی دارد.

پزشکان متخصص بر اساس وضعیت رشد کودک، شدت علائم و عوارض احتمالی تأخیر، زمان مناسب را تعیین می‌کنند. در مواردی که علائم شدید انسدادی یا عفونت وجود دارد، نباید صرفاً منتظر رسیدن کودک به سن خاصی ماند و انجام به‌موقع جراحی ارجح است.

علائم و شرایط بالینی نیازمند جراحی لوزه سوم

از جمله مهم‌ترین علائم و شرایطی که نشان می‌دهد کودک احتمالاً از جراحی لوزه سوم سود خواهد برد عبارتند از:

انسداد مزمن مسیر بینی و تنفس دهانی: بزرگ شدن لوزه سوم می‌تواند راه هوایی بینی را تنگ یا مسدود کند. در نتیجه کودک اغلب از راه دهان تنفس می‌کند، صدای گرفته یا تودماغی دارد و دچار خرخر شبانه می‌شود. در موارد شدیدتر ممکن است وقفه تنفسی در خواب (آپنه) یا مشکلات جدی‌تری مانند اختلال اکسیژن‌رسانی رخ دهد که بر رشد و عملکرد قلبی-ریوی اثر منفی می‌گذارد.

خواب نامطلوب و اختلال رشد ناشی از انسداد: خرخر شبانه، بیدارشدن‌های مکرر یا بی‌قراری در خواب به دلیل انسداد لوزه سوم می‌تواند به خواب ناکافی منجر شود. این حالت در درازمدت روی رشد جسمی کودک، اشتها و حتی تمرکز و رفتار در روز تأثیر منفی دارد. مشاهده علائمی چون کاهش وزن‌گیری، بداخلاقی یا افت تحصیلی می‌تواند زنگ خطری برای اختلال خواب ناشی از بزرگی لوزه سوم باشد.

عفونت‌های مکرر یا مزمن ناحیه حلق و بینی: لوزه سوم عفونی یا بزرگ‌شده می‌تواند منبع عفونت‌های مکرر باشد. ترشحات چرکی پشت حلق، آبریزش و گرفتگی بینی طولانی‌مدت که به درمان آنتی‌بیوتیکی مناسب پاسخ نداده‌اند از نشانه‌های عفونت مزمن آدنوئید هستند. وجود چهار بار یا بیشتر عفونت چرکی مسیر بینی و آدنوئید طی ۱۲ ماه گذشته (با مستندسازی حداقل یک مورد توسط معاینه یا تصویربرداری) یک معیار بالینی برای توصیه به جراحی محسوب می‌شود. همچنین باقی ماندن علائم آدنوئیدیت پس از دو دوره آنتی‌بیوتیک کافی، نشانه عدم رفع مشکل و نیاز به عمل است.

عفونت‌های گوش میانی یا کاهش شنوایی: لوزه سوم بزرگ می‌تواند دهانه شیپور استاش را مسدود کرده و منجر به تجمع مایع در گوش میانی (اوتیت مدیای سروزی) یا عفونت‌های مکرر گوش شود. اگر کودک دچار اوتیت میانی با افیوژن بیش از ۳ ماه یا نیاز به لوله تهویه گوش به صورت مکرر شده است، برداشتن لوزه سوم می‌تواند به بهبود تهویه گوش کمک کند.

توجه داشته باشید که طبق رهنمودهای تخصصی، معمولاً برای کودکان زیر ۴ سال صرفاً به خاطر اوتیت میانی عمل لوزه سوم انجام نمی‌شود مگر اینکه مشکل دیگری نظیر انسداد بینی یا عفونت مزمن آدنوئید نیز وجود داشته باشد. پس در سنین بالاتر (مثلاً بالای ۴ سال) در صورت تداوم مشکلات گوش میانی، آدنوئیدکتومی همراه با اقدامات گوش توصیه می‌شود.

مشکلات تکلم و تغییرات چهره: کودکی که به علت انسداد ناشی از لوزه سوم صدای تودماغی و اختلال تکلم پیدا کرده است، یا والدین متوجه تغییر شکل صورت (چهره آدنوئیدی) و مشکلات دندانی (مانند روی‌هم قرار نگرفتن صحیح دندان‌ها) شده‌اند، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد. رشد غیرطبیعی فک بالا و دهان باز ماندن مزمن می‌تواند در اثر تنفس دهانی طولانی‌مدت رخ دهد و برداشتن به‌موقع لوزه سوم از این عوارض پیشگیری می‌کند.

عوارض نادر ولی جدی: در موارد بسیار شدید، بزرگی لوزه سوم می‌تواند موجب عوارض قلبی‌ریوی نظیر هایپرتانسیون ریوی یا بزرگی بطن راست قلب به دلیل انسداد مزمن راه تنفسی شود. هر چند این موارد نادر است، اما بروز چنین عوارضی اندیکاسیون فوری جراحی محسوب می‌شود.

طبق معیارهای بالینی انجمن گوش‌ و حلق‌ و بینی آمریکا (AAO-HNS) بسیاری از موارد فوق از اندیکاسیون‌های قطعی آدنوئیدکتومی در کودکان هستند، از جمله: اختلال خواب به‌دلیل انسداد بینی، عفونت مکرر یا مقاوم آدنوئید، تجمع مایع گوش میانی بیش از ۳ ماه، صدای هیپونازال (تودماغی) و حتی مشکلات رشد فک و دندان.

وجود هر یک از این موارد همراه با بزرگی لوزه سوم می‌تواند ضرورت جراحی را نشان دهد. همچنین بروز ۴ نوبت یا بیشتر رینوره چرکی (عفونت چرکی بینی/آدنوئید) در یک سال یا تداوم علائم پس از درمان طبی کافی، از دیگر معیارهای مطرح‌شده برای انجام آدنوئیدکتومی است. تصمیم نهایی همیشه بر اساس مجموع شرایط بالینی کودک و صلاحدید متخصص اتخاذ می‌شود.

بهترین فصل یا زمان سال برای انجام جراحی

از نظر زمانی، هیچ الزام قطعی مبنی بر برتری یک فصل خاص برای جراحی لوزه سوم وجود ندارد و این عمل در هر زمان از سال که کودک نیازمند باشد قابل انجام است. با این حال، بسیاری از متخصصان ترجیح می‌دهند زمانی را انتخاب کنند که شیوع عفونت‌های ویروسی تنفسی کمتر باشد.

به طور معمول فصل بهار و اوایل تابستان دوره‌هایی هستند که سرماخوردگی و آنفلوآنزا کمتر شایع است و انجام جراحی در این زمان‌ها احتمال تداخل عفونت پس از عمل را کاهش می‌دهد. به عنوان نمونه، در منابع بومی توصیه شده است فصول غیرسرد سال برای عمل انتخاب شوند تا خطر سرماخوردگی و تحریک لوزه‌ها طی دوره بهبودی کمتر باشد.

با این وجود، مهم‌ترین معیار در تعیین زمان جراحی، آماده‌بودن کودک از نظر سلامت عمومی است. یعنی باید زمانی انتخاب شود که کودک فاقد عفونت حاد فعال (مانند سرماخوردگی یا گلودرد) باشد و وضعیت سیستم ایمنی و جسمی او برای عمل مناسب باشد.

اگر کودک شما در زمستان مکرراً بیمار می‌شود، ممکن است پزشک توصیه کند عمل را به یک بازه آرام‌تر موکول کنید. اما در صورت وجود علائم شدید و اضطرار پزشکی، نباید صرفاً به دلیل فصل نامناسب، عمل را به تعویق انداخت؛ بلکه هر زمان که کودک از نظر پزشکی آماده باشد و مشکل به اندازه کافی جدی باشد، آن زمان بهترین زمان برای جراحی است.

سایر ملاحظات و نکات مهم

در تصمیم‌گیری برای زمان و انجام آدنوئیدکتومی در کودکان، علاوه بر سن و فصل، عوامل دیگری نیز باید مدنظر قرار گیرند:

نقش سیستم ایمنی کودک: لوزه سوم بخشی از بافت لنفاوی سیستم ایمنی محسوب می‌شود که وظیفه‌ی دفاع موضعی در ناحیه حلق و بینی را بر عهده دارد. با این حال، عملکرد ایمنی بدن به طور کامل وابسته به لوزه‌ها نیست و برداشت لوزه سوم در صورت نیاز معمولا تأثیر منفی قابل توجهی بر ایمنی کلی کودک ندارد. بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که سایر بافت‌های لنفاوی حلق (مانند لوزه‌های کامی) و سیستم ایمنی عمومی، کمبود آدنوئید را جبران می‌کنند.

البته در کودکانی که نقص ایمنی جدی دارند یا مکرراً دچار عفونت می‌شوند، پزشک ممکن است پیش از عمل اقدامات حمایتی (مثلاً تقویت سیستم ایمنی یا درمان عفونت‌های فعال) را انجام دهد تا خطر عوارض کاهش یابد. مهم است که کودک هنگام جراحی در وضعیت سلامت مطلوب باشد و مثلاً عفونت تنفسی فعال یا تب نداشته باشد.

بیماری‌ها و شرایط زمینه‌ای: وضعیت کلی سلامت و بیماری‌های زمینه‌ای کودک در زمان‌بندی عمل لحاظ می‌شود. به عنوان مثال، در کودکی که مشکلات انعقادی خون یا بیماری‌های قلبی-ریوی دارد، ممکن است نیاز به آمادگی‌های ویژه قبل از جراحی یا تعویق آن تا کنترل شرایط باشد. مورد دیگر، کودکان دارای شکاف کام (کام‌لب‌شکری) یا شکاف زیرمخاطی کام هستند؛ در این کودکان برداشتن کامل لوزه سوم می‌تواند منجر به مشکلات تکلم (پدیده‌ی هایپرنازالیتی به دلیل نشت هوا از بینی) شود.

بنابراین جراح در این موارد محتاط‌تر عمل کرده و شاید جراحی جزئی آدنوئید یا اقدامات ترمیمی هم‌زمان را مدنظر قرار دهد. به طور کلی، هر بیماری مزمن یا وضعیت غیرمعمول (مانند آسم کنترل‌نشده، آلرژی شدید، یا سندرم‌های ژنتیکی خاص) باید به اطلاع جراح برسد تا زمان‌بندی و تدابیر حین عمل بر اساس آن تنظیم شود.

تأثیر تأخیر جراحی بر رشد و تکامل: همان‌طور که اشاره شد، تأخیر در انجام آدنوئیدکتومی در کودکی که اندیکاسیون واضح دارد می‌تواند منجر به عوارض طولانی‌مدت بر رشد شود. کودکی که سال‌ها از تنفس دهانی به جای بینی استفاده کند ممکن است دچار تغییرات چهره (کشیدگی صورت، تنگی کام، جلو آمدن دندان‌ها) شود که به آن فاسیز آدنوئیدی می‌گویند.

همچنین اختلال رشد قد و وزن به دلیل کاهش کیفیت خواب و کم‌اشتهایی ناشی از تنفس دهانی مزمن گزارش شده است. علاوه بر این، مشکلات شنوایی ناشی از تجمع مایع گوش میانی می‌تواند بر رشد گفتاری و مهارت‌های اجتماعی کودک اثر منفی بگذارد.

بنابراین اگر پزشک تشخیص دهد که بزرگی لوزه سوم در حال آسیب زدن به رشد کودک است، اقدام جراحی نباید به امید کوچک شدن خودبه‌خودی لوزه‌ها به تعویق بیفتد. هرچند آدنوئید معمولاً پس از ۸-۱۰ سالگی رو به کوچک‌شدن می‌رود، منتظر ماندن تا این سن در حضور علائم شدید می‌تواند باعث عوارض غیرقابل برگشت شود. به قول متخصصان، انجام جراحی در زمان مناسب (نه خیلی دیر) موجب می‌شود کودک از مزایای آن بهره‌مند شده و دچار عارضه درازمدت نشود.

در مجموع، بهترین زمان برای عمل لوزه سوم در کودکان زمانی است که کودک از لحاظ بالینی به آن نیاز داشته باشد و شرایط بدنی‌اش برای جراحی مناسب باشد. تصمیم‌گیری باید با درنظرگرفتن سن کودک، شدت علائم (انسداد تنفسی، عفونت‌های مکرر، مشکلات گوش و غیره)، فصل مناسب برای کاهش ریسک عفونت، و وضعیت سلامت عمومی او انجام شود.

طبق توصیه‌های علمی و راهنمایی انجمن‌های تخصصی (مانند آکادمی اطفال آمریکا و انجمن گوش و حلق و بینی)، در صورت وجود اندیکاسیون‌های واضح نباید جراحی را به تأخیر انداخت. به عنوان مثال، آکادمی اطفال آمریکا (AAP) در راهنمای بالینی خود آدنوتونسیلکتومی را درمان خط اول کودکان مبتلا به آپنه انسدادی خواب ناشی از بزرگی لوزه‌ها معرفی می‌کند.

خوشبختانه آدنوئیدکتومی در کودکان یک عمل رایج و کم‌خطر با نتایج بسیار مطلوب است که می‌تواند کیفیت زندگی کودک (تنفس، خواب، رشد و شنوایی) را بهبود بخشد. بنابراین در صورت توصیه پزشک متخصص مبنی بر نیاز به این جراحی، با رعایت ملاحظات ذکرشده می‌توان زمان مناسبی را برای انجام آن انتخاب کرده و از فوایدش بهره‌مند شد.

سن مناسب برای عمل لوزه سوم در کودکان

سؤال رایج این است: بچه چند ساله باشد که بگوییم وقت عمل رسیده. پاسخ یک خطی ندارد، ولی چند اصل کلی وجود دارد.

اول این که لوزه سوم در سنین پایین، مثلا از حدود دو تا سه سالگی به بعد، معمولا بیشتر از هر دوره دیگری فعال و بزرگ است. در این بازه سنی سیستم ایمنی کودک با دنیای بیرون آشنا می شود، دائم ویروس و باکتری می بیند و بافت لنفاوی می تواند بارها و بارها متورم شود. در خیلی از بچه ها در سنین بالاتر، مثلا وقتی به سن مدرسه می رسند، لوزه سوم به طور طبیعی شروع به کوچک شدن می کند. به همین دلیل بعضی والدین امیدوارند که اگر صبر کنند، این بافت خودش کوچک شود. گاهی واقعا همین اتفاق می افتد، اما نه همیشه.

دوم این که پزشکان معمولا دوست دارند اگر می شود جراحی های انتخابی را در سنی انجام دهند که کودک از نظر بیهوشی، شرایط عمومی و توانایی مراقبت بعد از عمل کمی پایدارتر باشد. برای خیلی از کودکان این سن حدود سه سال به بالا است. دلیلش این است که کودک بالای سه سال معمولا راه هوایی قابل پیش بینی تری دارد، بدنش قوی تر است، می تواند با زبان خودش ناراحتی را بیان کند و تحمل بیهوشی عمومی در او ساده تر از نوزاد یا شیرخوار زیر یک سال است.

اما سوم: در بعضی موقعیت ها اصلا نمی توان صبر کرد. اگر کودک دچار آپنه خواب شدید است، اکسیژن خونش در خواب افت می کند، رشدش کند شده یا شکل فک و صورتش در حال تغییر است، پزشک ممکن است حتی زیر سه سال هم عمل را توصیه کند. در این شرایط، خطر ادامه وضعیت فعلی از خطر جراحی بیشتر است. به عبارت دیگر، سن ایده آل وقتی مهم است که وضعیت کودک پایدار باشد. اگر وضعیت بحرانی است، درمان جلو می افتد.

چرا بعضی ها می گویند بهتر است تا سه یا چهار سالگی صبر کنیم

این توصیه معمولا برای کودکانی مطرح می شود که علائم خفیف دارند. مثلا کودک فقط کمی خرناسه می کشد اما آپنه واقعی ندارد، گوش او مدام عفونت نمی کند و شنوایی اش طبیعی است، دهانش همیشه باز نیست و خوابش نسبتا آرام است. در چنین شرایطی، پزشک ممکن است بگوید فعلا فقط تحت نظر باشیم، داروهای ضد التهاب بینی یا درمان های ساده مثل شست و شوی بینی یا کنترل آلرژی را امتحان کنیم و نتیجه را ببینیم.

اگر طی چند ماه تا یک سال، لوزه سوم کوچک تر شد و علائم کم شد، شاید اصلا نیازی به عمل نباشد. چرا که همان طور که گفته شد، این بافت در سال های بعد به طور طبیعی شروع به پسرفت می کند.

اما باید دقت کرد که این صبر کردن فقط برای کودکانی است که وضعیتشان واقعا پایدار و قابل کنترل است. اگر کودک هر شب با دهان باز و وقفه تنفسی می خوابد، این کودک در گروه صبر کردن قرار نمی گیرد.

وقتی نباید صبر کنیم و جراحی باید در اولویت باشد

سه حالت فوریتی وجود دارد که باعث می شوند پزشک بگوید بهتر است عمل زود انجام شود.

حالت اول، آپنه خواب. آپنه خواب یعنی کودک در خواب برای چند ثانیه نفس نمی کشد، سپس با تقلا و صدای ناگهانی هوا را می کشد داخل. این وضعیت فقط خروپف ساده نیست. آپنه خواب باعث افت اکسیژن، ضربان قلب بالا و بیدار شدن های ریز و متعدد در طول شب می شود و در طول روز خودش را با خستگی، بدخلقی، پرتحرکی عصبی و مشکل تمرکز نشان می دهد. یک کودک با آپنه خواب نباید ماه ها و ماه ها در این شرایط بماند چون مغز و بدنش در حال رشد است و به خواب باکیفیت و اکسیژن کافی نیاز دارد.

حالت دوم، مشکلات گوش میانی و شنوایی. اگر لوزه سوم مسیر تهویه گوش را بسته و کودک دچار مایع پشت پرده گوش یا افت شنوایی شده است، پزشک معمولا عمل را زودتر مطرح می کند. دلیلش این است که شنوایی در سال های اول زندگی مستقیما روی یادگیری حرف زدن و شکل گرفتن زبان اثر می گذارد. کودک اگر صدای اطراف را واضح نشنود، تلفظ و ذخیره واژگانش عقب می افتد.

حالت سوم، تغییر فرم فک و صورت و تنفس دهانی دائمی. در کودکی که دهان همیشه باز است، زبان پایین می ماند، فک بالا ممکن است تنگ و کشیده شود و مسیر بینی همیشه بسته است. این وضعیت اگر طولانی شود می تواند اثر ماندگار روی فرم صورت بگذارد. در چنین شرایطی هم معمولا گفته می شود تأخیر بیشتر فایده ای ندارد.

بهترین زمان عمل از نظر فصل سال

یک سؤال قدیمی بین والدین مطرح است: عمل را در چه فصلی انجام بدهیم که برای بچه راحت تر باشد. به طور کلی، جراحی لوزه سوم یک عمل رایج است و در تمام طول سال انجام می شود. اما بعضی پزشکان ترجیح می دهند وقتی امکان انتخاب وجود دارد، عمل در فصلی انجام شود که کودک کمتر در معرض عفونت های ویروسی فعال و تب های پشت سر هم باشد.

در ماه هایی که اوج سرماخوردگی و عفونت های ویروسی کودکان است (مثلا زمستان های شلوغ مهدکودک یا پاییز که همه بچه ها تازه کنار هم قرار گرفته اند و ویروس دست به دست می شود)، ممکن است کودک مدام با گلو درد، تب و آبریزش درگیر باشد. در دوران عفونت حاد معمولا عمل الکتیو انجام نمی شود، چون بیهوشی با تب و التهاب فعال گلو و بینی ایده آل نیست. از طرف دیگر، در روزهای خیلی گرم و خشک تابستان هم بعضی کودکان بعد از عمل راحت نیستند چون باید مایعات خنک و نرم بخورند و اگر بدنشان کم آب شود، گلو درد بعد عمل بدتر حس می شود.

به همین دلیل، وقتی وضعیت کودک فوری نیست و فقط قرار است یک زمان مناسب و آرام انتخاب شود، خیلی از والدین و پزشکان روی بازه هایی که تب و ویروس فعال کمتر است و کودک حال عمومی خوبی دارد توافق می کنند. مثلا اوایل تابستان که موج عفونت های مهد کمتر شده یا اواخر زمستان و اوایل بهار که سرماخوردگی های پیاپی فروکش کرده. اما مهم است بدانیم این فقط یک ترجیح است، نه یک قانون. اگر کودک آپنه خواب شدید دارد، کسی او را مجبور نمی کند صبر کند تا فصل عوض شود. در آن حالت عمل در اولین زمان ایمن انجام می شود.

زمان عمل از نظر وضعیت بیماری کودک در همان لحظه

پزشک برای تعیین تاریخ دقیق عمل فقط به سن و فصل نگاه نمی کند، بلکه به وضعیت فعلی کودک در همان هفته هم توجه می کند. چند قاعده معمول در نظر گرفته می شود:

کودک نباید در روز عمل تب داشته باشد. تب فعال یعنی بدن درگیر عفونت است و این ریسک جراحی و بیهوشی را بالا می برد.
کودک نباید عفونت حاد دستگاه تنفسی فوقانی داشته باشد که باعث سرفه شدید و ترشحات چرکی فراوان شده باشد.
اگر گوش او عفونت حاد دارد و آنتی بیوتیک خورده، معمولا صبر می کنند تا دوره دارو تمام شود و التهاب فروکش کند، بعد وارد اتاق عمل می شوند.

این یعنی بهترین زمان جراحی حتی در بچه ای که نیاز فوری دارد، معمولا زمانی است که بدنش چند روز تا یک هفته بدون تب و بدون التهاب فعال بوده تا بیهوشی عمومی امن تر و بهبودی بعد از عمل راحت تر باشد.

بهترین زمان از نظر کیفیت خواب و رشد کودک

یک نکته بسیار مهم که گاهی والدین نادیده می گیرند این است که زمان عمل فقط به خاطر راحتی والد یا خلوت بودن بیمارستان نیست. یکی از معیارهای اصلی برای زمان مناسب جراحی، وضعیت خواب کودک است. خواب باکیفیت در کودکان به طور مستقیم روی رشد قدی، ترشح هورمون رشد، عملکرد مغز، یادگیری و رفتار اثر دارد.

اگر لوزه سوم بزرگ خواب را مختل کرده و کودک ماه هاست خوب نفس نمی کشد، بدن او در این مدت ممکن است از نظر رشد عقب بماند. در این حالت، پزشک معمولا عمل را عقب نمی اندازد و می گوید بهتر است زودتر انجام دهیم تا خواب کودک اصلاح شود و بدن فرصت جبران پیدا کند.

همین طور وضعیت تکلم و شنوایی. اگر کودک شما در سن حرف زدن است و هنوز کلمات را واضح ادا نمی کند یا معلم مهدکودک می گوید او نمی شنود وقتی آرام صحبت می کنیم، ممکن است علتش مایعی باشد که به خاطر لوزه سوم در گوش میانی گیر کرده. در این حالت هم جراحی لوزه سوم معمولا در اولویت قرار می گیرد تا قبل از اینکه تأخیر گفتاری ثابت شود، شنوایی برگردد.

زمان عمل از نظر آمادگی والدین و مدارک پزشکی

عامل دیگری که روی زمان عمل اثر دارد واقعیت زندگی خانواده است. عمل لوزه سوم معمولا نیاز به بستری کوتاه یا حتی در بعضی مراکز فقط چند ساعت مراقبت بعد از عمل دارد. اما کودک بعد از عمل نیاز به استراحت، نوشیدن مایعات خنک، غذاهای نرم و مراقبت دقیق والد دارد. بنابراین بهتر است زمانی را برای عمل انتخاب کنید که بتوانید یکی دو روز اول کنار کودک باشید. مثلا اگر می دانید یک سفر کاری طولانی دارید یا کسی برای مراقبت وجود ندارد، ممکن است بخواهید تاریخ عمل را طوری تنظیم کنید که در خانه حضور داشته باشید.

از نظر مدارک هم معمولا قبل از عمل یک ارزیابی انجام می شود مثل معاینه گوش و بینی و حلق، بررسی سابقه حساسیت دارویی و بیهوشی، و در صورت نیاز آزمایش ساده خون (بسته به سن و شرایط). بهتر است این ها قبل از روز عمل آماده شوند تا در روز جراحی فقط تمرکز روی ورود، بیهوشی، خارج کردن لوزه سوم و ریکاوری باشد.

آیا عمل لوزه سوم را بهتر است همزمان با عمل لوزه های کناری گلو انجام داد

در بعضی کودکان فقط لوزه سوم بزرگ است و لوزه های دهانی (لوزه هایی که دو طرف حلق دیده می شوند) اندازه طبیعی دارند. در این بچه ها فقط لوزه سوم برداشته می شود. اما در بعضی دیگر، لوزه های دهانی هم خیلی بزرگ شده اند و راه حلق را تنگ کرده اند و باعث خر و پف و آپنه خواب شده اند. در این حالت ممکن است پزشک پیشنهاد کند که هم لوزه سوم برداشته شود و هم لوزه های دهانی کوچک یا خارج شوند.

انجام این کارها در یک جلسه مزیتش این است که کودک فقط یک بار بیهوش می شود و دوران نقاهت یک مرحله ای دارد. از نظر زمان بندی یعنی تصمیم گیری درباره عمل گاهی به وضعیت ترکیبی حلق و بینی بستگی دارد، نه فقط لوزه سوم. اگر هر دو ناحیه مشکل ساز هستند، تاخیر بیشتر نه تنها فایده ندارد، بلکه باعث می شود کودک بیشتر درگیر خفگی شبانه و خستگی روزانه بماند.

اگر دیر عمل کنیم چه پیامدهایی ممکن است ایجاد شود

به تعویق انداختن عمل در کودکی که نیاز جدی دارد می تواند پیامدهایی داشته باشد که بعدا جبرانش سخت تر است. مهم ترین پیامد، آپنه خواب مزمن است. آپنه خواب طولانی مدت روی قلب، فشار خون، اکسیژن رسانی مغز و رشد رفتاری اثر می گذارد. کودکانی که مزمن خواب بد دارند، معمولا بیشتر بی قرارند، تمرکز پایین تری دارند و حتی ممکن است از نظر درسی در سال های بعد دچار مشکل شوند.

پیامد دوم، تغییر پایدار فرم فک و صورت است. تنفس دهانی طولانی و بسته بودن مسیر بینی می تواند باعث تنگ شدن فک بالا و جلو نیامدن مناسب فک پایین شود و این یعنی در سال های بعد ممکن است کودک برای مرتب کردن دندان ها و فرم فک به درمان ارتودنسی پیچیده تری نیاز داشته باشد.

پیامد سوم، افت شنوایی و عقب افتادن گفتار است. اگر گوش میانی مدت طولانی پر از مایع بماند، صدای اطراف برای کودک شبیه صدای گرفته و دور می شود. او کلمات را کامل و واضح نمی شنود و طبیعتا همان طور هم تکرارشان نمی کند. این مسئله می تواند روی اعتماد به نفس و ارتباط اجتماعی کودک در جمع همسالان تاثیر بگذارد.

به همین دلیل است که پزشک در ویزیت فقط نمی پرسد بچه چند ساله است، بلکه دقیقا بررسی می کند: چطور می خوابد، چطور حرف می زند، شنوایی اش چطور است، چقدر بیمار می شود و وضعیت ظاهری صورت و تنفسش چطور است. اگر پاسخ ها نگران کننده باشند، معمولا نتیجه گیری این است که زمان عمل همین الان است نه شش ماه بعد.

روند عمل و دوران نقاهت به طور خلاصه

جراحی لوزه سوم معمولا با بیهوشی عمومی انجام می شود. کودک در اتاق عمل می خوابد، جراح از راه دهان و حلق به لوزه سوم دسترسی پیدا می کند و با ابزار مخصوص بافت اضافی را برمی دارد. چون لوزه سوم پشت بینی است و دسترسی مستقیم با دهان انجام می شود، نیازی به برش خارجی روی پوست نیست.

بعد از عمل، کودک به ریکاوری منتقل می شود و وضعیت تنفس، اکسیژن و سطح هوشیاری اش بررسی می شود. وقتی حال عمومی پایدار شد و پزشک مطمئن شد راه هوایی خوب باز است و خونریزی کنترل شده، کودک یا همان روز ترخیص می شود یا یک شب در بخش می ماند. در چند روز اول معمولا گلودرد یا احساس فشار پشت بینی وجود دارد. کودک باید مایعات خنک و غذاهای نرم مثل سوپ رقیق و پوره بخورد و از فعالیت شدید دوری کند. تب خفیف یا بی حالی ملایم ممکن است طبیعی باشد، اما تب بالا، خونریزی واضح یا مشکل تنفس بعد از عمل باید فوری به پزشک اطلاع داده شود.

دوره برگشت به روال عادی معمولا در کودکان کوتاه است. خیلی از بچه ها ظرف چند روز سرحال تر نفس می کشند و والدین همان هفته اول بعد از عمل متوجه تغییر خواب شب می شوند. خر و پف کم می شود، دهان کمتر باز می ماند و کودک صبح ها بیدارتر و شادتر است.

برنامه زمانی پیشنهادی برای والدین

برای اینکه زمان عمل لوزه سوم را منطقی انتخاب کنید، می توانید از این چهار قدم استفاده کنید:

قدم اول: مشاهده. چند شب پشت سر هم به تنفس کودک در خواب گوش دهید. آیا خر و پف شدید و وقفه های تنفسی دارد یا فقط صدای بینی گرفته؟ روز بعد چطور است؟ خسته و بی حوصله است یا سرحال است؟

قدم دوم: مستندسازی. اگر کودک گوش درد مکرر دارد یا گفتارش نامفهوم است، این ها را یادداشت کنید. این اطلاعات در ویزیت تخصصی خیلی کمک می کند.

قدم سوم: مشاوره تخصصی. کودک را برای معاینه حلق، بینی و گوش ببرید. در این ویزیت مشخص می شود آیا لوزه سوم بیش از حد بزرگ است، مایع پشت گوش وجود دارد یا خیر و آیا آپنه خواب محتمل است.

قدم چهارم: زمان بندی. اگر پزشک بگوید وضعیت اورژانسی نیست، می توانید عمل را در بازه ای بگذارید که کودک تب و عفونت فعال ندارد و شما هم از نظر حضور در خانه آماده هستید. اگر پزشک بگوید وضعیت تنفس یا شنوایی نگران کننده است، عمل را در سریع ترین زمان امن هماهنگ کنید و صبر را به امید اینکه شاید خودش خوب شود طولانی نکنید.

پرسش های متداول

بهترین سن برای عمل لوزه سوم در کودکان چند سالگی است؟
در خیلی از موارد، سن سه سال به بالا برای جراحی انتخابی مناسب است چون بدن کودک از نظر بیهوشی پایدارتر است. ولی اگر کودک دچار آپنه خواب شدید، افت شنوایی یا تنفس دهانی مداوم باشد، ممکن است حتی در سن پایین تر هم جراحی لازم شود و در این حالت صبر کردن توصیه نمی شود؟

آیا بهتر است برای عمل لوزه سوم تا فصل خاصی صبر کنیم؟
وقتی وضعیت کودک بحرانی نیست می توان عمل را در زمانی انجام داد که کودک تب و عفونت فعال ندارد و محیط نسبتا آرام است. اما اگر کودک دچار وقفه تنفسی در خواب یا افت شنوایی شده باشد، زمان ایده آل همان وقتی است که از نظر پزشکی امن است و معمولا صبر تا فصل بعد معنی ندارد؟

اگر کودک فقط خر و پف ملایم دارد ولی خیلی بد نمی خوابد، باز هم باید عمل کند؟
نه لزوما. در بچه ای که فقط صدای خر خر ملایم دارد، گوش ها سالم است و در طول روز سرحال است، پزشک ممکن است پیشنهاد کند مدتی تحت نظر بمانیم و ببینیم آیا با رشد کودک و کاهش التهاب، لوزه سوم کوچک تر می شود یا نه. عمل زمانی جدی مطرح می شود که خر و پف به وقفه تنفسی و بی قراری روزانه تبدیل شود؟

آیا لوزه سوم خودش با بزرگ شدن کودک کوچک می شود؟
در بسیاری از کودکان وقتی به سن مدرسه می رسند، لوزه سوم به طور طبیعی شروع به کوچک شدن می کند. اما در بعضی بچه ها این اتفاق آن قدر دیر می افتد که تا آن موقع نفس کشیدن، خواب، گوش و رشد فک آسیب دیده است. در این دسته، صبر کردن به امید کوچک شدن خودبه خودی منطقی نیست؟

آیا عمل لوزه سوم دردناک است و دوره نقاهت طولانی دارد؟
اکثر کودکان فقط چند روز احساس گلودرد یا فشار پشت بینی دارند و با مایعات خنک و غذای نرم آرام می شوند. معمولا بستری طولانی لازم نیست و خیلی ها همان روز یا بعد از یک شب استراحت ترخیص می شوند. برگشت به وضعیت عادی معمولا سریع است، مخصوصا اگر کودک مایعات کافی بنوشد و استراحت کند؟

اگر بچه من هم لوزه سوم بزرگ دارد هم لوزه های دهانی بزرگ، هر دو را با هم برمی دارند؟
خیلی وقت ها بله. وقتی هر دو باعث تنگی راه هوایی شده اند، پزشک ترجیح می دهد در یک بیهوشی هر دو مشکل را برطرف کند تا هم تنفس در خواب اصلاح شود و هم دوران نقاهت فقط یک بار طی شود؟

آیا عمل لوزه سوم روی شنوایی هم تاثیر دارد؟
بله، اگر لوزه سوم بزرگ باعث بسته شدن مسیر تهویه گوش و جمع شدن مایع پشت پرده گوش شده باشد، برداشتن آن می تواند کمک کند گوش تهویه شود و شنوایی بچه بهتر شود، چیزی که برای یادگیری گفتار خیلی مهم است؟

بعد از عمل چه چیزهایی باید بخورد و چه چیزهایی نباید بخورد؟
در چند روز اول بهتر است غذاهای نرم، خنک و کم ادویه بخورد. نوشیدنی های خیلی داغ یا غذاهای ترد و سفت که می توانند گلو را بخراشند توصیه نمی شوند. مایعات خنک هم به کم شدن درد کمک می کنند و هم از کم آب شدن بدن جلوگیری می کنند؟

تا چند روز بعد از عمل باید در خانه استراحت کند؟
بیشتر کودکان بعد از چند روز بهترند، ولی معمولا توصیه می شود یکی دو روز اول بعد از عمل فعالیت شدید نداشته باشند و در خانه بمانند تا اگر اتفاق غیرمعمولی مثل خونریزی یا تب بالا رخ داد، والدین کنارشان باشند؟

اگر عمل را عقب بیندازیم چه خطری بچه را تهدید می کند؟
تاخیر بی دلیل می تواند باعث ادامه آپنه خواب، خستگی مزمن، افت تمرکز، تغییر فرم فک و مشکل شنوایی و گفتار شود. این پیامدها بعضی وقت ها بعدا سخت تر جبران می شوند، پس اگر پزشک گفته زمان جراحی رسیده، بهتر است این توصیه را جدی بگیرید؟

نتیجه گیری

بهترین زمان عمل لوزه سوم در کودکان فقط یک سن تقویمی نیست. این زمان با شدت علائم تعیین می شود. اگر کودک دچار وقفه تنفسی در خواب، تنفس دهانی دائمی، عفونت های مکرر گوش و افت شنوایی یا تغییر فرم فک و چهره است، جراحی معمولا نباید عقب بیفتد حتی اگر سنش پایین باشد. اگر علائم خفیف است و رشد و خواب و شنوایی طبیعی است، می توان با نظر متخصص مدتی صبر کرد و کودک را تحت نظر گذاشت تا ببینیم آیا لوزه سوم با بزرگ تر شدن خودش کوچک می شود یا نه. انتخاب فصل جراحی و هماهنگی با برنامه خانواده هم اهمیت دارد، ولی هیچ کدام مهم تر از این نیست که کودک بتواند راحت و ایمن نفس بکشد و خواب عمیق و سالم داشته باشد.

به اشتراک گذاری نظرات شما

آیا فرزند شما عمل لوزه سوم انجام داده یا الان در مرحله تصمیم گیری هستید. چه چیزی باعث شد پزشک بگوید الان وقت عمل است. آیا فرزندتان مشکل خواب شبانه داشت، گوش درد مکرر داشت یا شنوایی اش افت کرده بود. عمل را در چه سنی و چه فصلی انجام دادید و دوران نقاهت چطور گذشت. تجربه واقعی شما می تواند برای والدینی که الان بین صبر کردن و جراحی مردد مانده اند بسیار تعیین کننده باشد. تجربه تان را با جزئیات بنویسید تا دیگران هم بتوانند تصمیم آگاهانه تری بگیرند.