عفونت لثه فقط یک «خونریزی کوچک موقع مسواک» نیست؛ اگر بهموقع جدی گرفته نشود میتواند به لق شدن دندانها، درد مزمن، بوی بد دهان و حتی مشکلات عمومی بدن منجر شود. بسیاری از مردم تا زمانی که دندان لق نشود یا درد شدید نگیرند به دندانپزشک مراجعه نمیکنند، در حالی که در مراحل اولیه، عفونت لثه معمولاً با ترکیبی از مراقبت خانگی درست و درمان حرفهای بهخوبی قابل کنترل است.
در این مقاله از بخش سلامت ماگرتا، به زبان ساده توضیح میدهیم عفونت لثه چیست، چه علائمی دارد، بهترین کار فوری وقتی متوجه مشکل میشوید چیست، در خانه چه کارهایی واقعاً مؤثر است و کجا خط قرمز است و باید حتماً سراغ دندانپزشک بروید. همچنین با درمانهای حرفهای، نقش مسواک و نخ دندان، دهانشویهها، تغذیه و عادتهای روزمرهای که به بهبود و پیشگیری از عفونت لثه کمک میکنند آشنا میشوید.
عفونت لثه چیست و چه انواعی دارد؟
وقتی درباره «عفونت لثه» صحبت میکنیم، معمولاً دو حالت اصلی مدنظر است. حالت اول التهاب سطحی لثهها است که به آن ژنژیویت گفته میشود. در این مرحله لثهها قرمز، متورم و حساس میشوند و هنگام مسواک یا نخ دندان بهراحتی خونریزی میکنند، اما هنوز آسیب عمیق به استخوان ایجاد نشده است و با درمان درست قابل برگشت است.
اگر این وضعیت مدت طولانی ادامه یابد و پلاک و جرم بین دندان و لثه جمع شود، التهاب میتواند عمیقتر شود و به بافت نگهدارنده دندان و استخوان برسد که به آن پریودنتیت میگویند. در این حالت «پاکت»های عمیق بین لثه و دندان ایجاد میشود، ممکن است لثه عقب برود، دندانها لق شوند و در صورت بیتوجهی حتی از دست بروند.
در هر دو حالت، عامل اصلی تجمع باکتریها روی دندان و لبه لثه است که در اثر تمیز نکردن درست دهان شکل میگیرد، ولی ژنتیک، سیگار، دیابت، بارداری و برخی داروها هم میتوانند زمینه را مستعدتر کنند.
علائم هشدار عفونت لثه که نباید نادیده بگیرید
بسیاری از علائم عفونت لثه تدریجی و آرام ظاهر میشود و همین باعث میشود مردم آن را جدی نگیرند. از نشانههای شایع میتوان به خونریزی هنگام مسواک یا نخ دندان، قرمزی و تورم لثه، بوی بد دهان یا طعم بد دائمی، عقب رفتن لثه و بلندتر به نظر رسیدن دندانها، درد هنگام جویدن و در مراحل پیشرفتهتر لق شدن دندان اشاره کرد.
گاهی هم فرد فقط متوجه میشود که هنگام خوردن غذاهای سفت احساس ناراحتی میکند یا لثه بین دندانها خالی شده و مثل مثلثی کوچک عقب رفته است. در کودکان خونریزی و تورم لثه هنگام مسواک، علامتی است که باید جدی گرفته شود. هر یک از این نشانهها اگر بیش از چند روز تا چند هفته ادامه داشت، یعنی زمان اقدام فرا رسیده است و نباید منتظر «خودبهخود خوب شدن» بمانید.
بهترین کار فوری وقتی متوجه عفونت لثه میشوید
اولین واکنش خیلیها این است که چون لثه خونریزی میکند، مسواک زدن را کمتر یا قطع میکنند؛ این دقیقاً برعکس بهترین کار است. وقتی متوجه علائم عفونت لثه میشوید، مهمترین اقدام فوری این است که بهجای ترسیدن از خونریزی، مراقبت دهان را درست و منظمتر کنید.
باید دو بار در روز با روش صحیح دندانها را مسواک بزنید، لبه بین دندان و لثه را آرام و با دقت تمیز کنید و روزی دستکم یکبار نخ دندان یا ابزار بیندندانی مناسب استفاده کنید.
همزمان، در اولین فرصت منطقی باید وقت معاینه دندانپزشکی بگیرید تا مشخص شود مشکل در چه مرحلهای است و آیا فقط التهاب سطحی است یا به بافتهای عمقیتر رسیده است. اگر درد شدید، تورم ناگهانی، چرک، تب یا بیحالی دارید، این وضعیت اورژانسیتر است و مراجعه زودتر اهمیت پیدا میکند.
🦷مرحلهٔ اول: (تسکین فوری و مراقبت خانگی)
این روشها برای کنترل علائم اولیه و تسکین درد تا قبل از مراجعه به پزشک مفیدند.
| روش | طریقه استفاده | نکات کلیدی |
|---|---|---|
| قرقره آب نمک گرم | نصف قاشق چایخوری نمک را در یک لیوان آب گرم حل کرده و روزی ۲-۳ بار قرقره کنید. | خاصیت ضدعفونیکننده دارد، به کاهش تورم و درد کمک میکند. |
| خمیر زردچوبه | زردچوبه را با کمی آب مخلوط کرده تا خمیر غلیظی形成 شود. روی لثه مالیده و پس از ۵ دقیقه با آب ولرم آبکشی کنید. | زردچوبه ضدالتهاب و ضدباکتری قوی است؛ میتوانید برای اثربخشی بیشتر کمی نمک به آن اضافه کنید. |
| استفاده از جوش شیرین | مقداری جوش شیرین با آب گرم مخلوط کرده و پس از مسواک زدن، دهان را با آن بشویید. | جوش شیرین اسیدیته دهان را تنظیم و رشد باکتریها را کاهش میدهد. |
| عسل خام | مقداری عسل خام را مستقیماً روی لثه آسیبدیده قرار دهید. | عسل خاصیت ضدالتهابی و آنتیباکتریال دارد و به کاهش تورم کمک میکند. |
⚠️ نکته مهم: این روشها تسکیندهنده موقت هستند و جایگزین درمان اصلی توسط دندانپزشک نمیشوند. عفونت باید ریشهای درمان شود.
👨⚕️مرحلهٔ دوم: (مراجعه برای درمان تخصصی دندانپزشکی)
برای ریشهکن کردن عفونت و جلوگیری از عود آن، مراجعه به دندانپزشک ضروری است. درمان تخصصی بسته به شدت عفونت متفاوت است:
جرمگیری حرفهای (Professional Cleaning): این اولین و مهمترین قدم است. دندانپزشک با استفاده از ابزارهای مخصوص، پلاک و جرمهای زیر لثه را که محل اصلی تجمع باکتریها هستند، کاملاً تمیز میکند. این کار در بسیاری از موارد التهاب اولیه (ژنژیویت) را درمان میکند.
دهانشویههای ضدعفونیکننده (مانند کلرهگزیدین): دندانپزشک ممکن است برای کنترل عفونت، دهانشویههای حاوی کلرهگزیدین را تجویز کند. این دهانشویهها باکتریهای مسبب بیماری لثه را از بین میبرند.
نحوه مصرف: معمولاً روزی دو بار، هر بار به مدت ۳۰ ثانیه غرغره شود و پس از آن حداقل ۳۰ دقیقه از خوردن و آشامیدن خودداری کنید.
درمانهای پیشرفتهتر (در موارد شدید): اگر عفونت به استخوان فک رسیده باشد (پریودنتیت)، ممکن است به روشهای زیر نیاز باشد:
جراحی فلپ لثه (Flap Surgery): برای دسترسی بهتر و تمیز کردن عمیقتر جرمهای زیر لثه.
آنتیبیوتیکها: در موارد حاد، ممکن است پزشک آنتیبیوتیک خوراکی نیز تجویز کند.
📅 روند درمان
مراحل درمان عفونت لثه:
روند درمان عفونت لثه معمولاً با ظاهر شدن علائم اولیه آغاز میشود و فرد باید در اولین فرصت برای تشخیص دقیق به دندانپزشک مراجعه کند. پس از معاینه، دندانپزشک جرمگیری تخصصی را انجام میدهد تا پلاکها و رسوبات میکروبی که عامل اصلی التهاب هستند پاکسازی شوند.
بعد از جرمگیری، شدت عفونت بررسی میشود. اگر عفونت در حد خفیف تا متوسط باشد، معمولاً استفاده از دهانشویه کلرهگزیدین، اصلاح روش مسواکزدن و رعایت دقیق بهداشت دهان برای کنترل التهاب و بازگشت لثه به وضعیت طبیعی کافی است. اما اگر عفونت شدید باشد و به لایههای عمیقتر لثه یا حتی استخوان رسیده باشد، درمانهای پیشرفتهتری مانند جراحی لثه و مصرف آنتیبیوتیکهای خوراکی لازم میشود و بیمار باید دورههای پیگیری را جدی بگیرد.
در نهایت، مرحله پایانی درمان به مراقبتهای بلندمدت اختصاص دارد؛ یعنی فرد باید با مسواکزدن صحیح، استفاده منظم از نخ دندان، رعایت بهداشت کامل دهان و همچنین مراجعه دورهای به دندانپزشک از عود مجدد عفونت جلوگیری کند.
🌿مرحلهٔ سوم: (مراقبت و پیشگیری طولانیمدت)
پس از درمان، پیشگیری از بازگشت عفونت اهمیت ویژهای دارد:
بهداشت روزانه دقیق: مسواک زدن حداقل دو بار در روز (بهخصوص قبل از خواب) و استفاده روزانه از نخ دندان برای تمیز کردن فضای بین دندانها ضروری است.
کنترل عوامل خطر: اگر سیگار میکشید، حتماً آن را ترک کنید. بیماریهایی مانند دیابت را به خوبی کنترل کنید، زیرا میتوانند خطر ابتلا به بیماریهای لثه را افزایش دهند.
مراجعات منظم: هر ۶ ماه یکبار برای معاینه و جرمگیری به دندانپزشک مراجعه کنید.
🚨چه زمانی باید فوراً به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده موارد زیر، هرچه سریعتر به دندانپزشک مراجعه کنید:
- خونریزی مداوم لثه (حتی با مسواک زدن ملایم)
- درد شدید و تورم مزمن در لثه
- بوی بد دهان که با مسواک زدن برطرف نمیشود
- لقی دندانها یا forming فاصله بین دندان و لثه
- ترشح چرک از لثه
💎خلاصه و نتیجهگیری
بهترین کار برای عفونت لثه، ترکیب مراقبتهای فوری خانگی برای تسکین موقت و اقدام سریع برای درمان تخصصی است.
- برای تسکین فوری: از آب نمک گرم یا خمیر زردچوبه استفاده کنید.
- برای درمان ریشهای: در اسرع وقت به دندانپزشک مراجعه کنید تا جرمگیری تخصصی انجام شود.
- برای پیشگیری: بهداشت دهان و دندان را جدی بگیرید و به طور منظم چکاپ کنید.
سلامت لثهها پایهی سلامت کل دهان و دندانهای شماست. نسبت به علائم آن بیتوجه نباشید.
مراقبت خانگی مؤثر برای کمک به بهبود عفونت لثه
در عفونتهای خفیف تا متوسط لثه، مراقبت خانگی نقش بسیار مهمی در بهبود دارد و حتی بعد از درمان حرفهای در مطب، این مراقبتها هستند که نتیجه را تثبیت میکنند. اساس مراقبت خانگی سه چیز است: تمیز کردن کامل و منظم، کاهش التهاب، و حمایت از توان ترمیم بدن با تغذیه و سبک زندگی سالم.
در عمل، یعنی دو بار در روز حدود دو دقیقه با خمیردندان حاوی فلوراید و مسواک با برس متوسط یا نرم دندانها را مسواک بزنید، با زاویه درست برس را روی خط لثه حرکت دهید، سطح زبان را تمیز کنید و حتماً نواحی پشتی دهان را فراموش نکنید.
نخ دندان یا برس بیندندانی کمک میکند پلاک بین دندانها که مسواک به آن نمیرسد، پاک شود. در کنار اینها، محدود کردن مصرف قند و تنقلات شیرین چسبنده، کنار گذاشتن سیگار، نوشیدن آب به اندازه کافی و خواب مناسب هم به سیستم ایمنی برای مقابله با التهاب لثه کمک میکند.
نقش مسواک، نخ دندان و وسایل بین دندانی
تمام راهنماهای علمی روی این نکته توافق دارند که تمیز کردن روزانه پلاک، پایه سلامت لثه است. مسواک زدن فقط جلوی دندان را تمیز نمیکند، بلکه باید بهطور اختصاصی لبه بین دندان و لثه را پوشش دهد؛ جایی که باکتریها دوست دارند مخفی شوند. گذاشتن مسواک با زاویه حدود ۴۵ درجه به سمت لثه و حرکت آرام رفتوبرگشتی کوتاه روی این خط، روشی است که اغلب توصیه میشود.
نخ دندان برای جدا کردن باقیمانده غذا و پلاک بین دندانها ضروری است. اگر فاصله بین دندانها بزرگتر یا شکل خاصی دارد، ممکن است برسهای کوچک بیندندانی مناسبتر باشند که دندانپزشک میتواند اندازه مناسب آن را پیشنهاد دهد. در بعضی افراد، استفاده از دستگاههای آبفشاردهنده بین دندانها هم مفید است، بهخصوص کسانی که با نخ دندان مشکل دارند یا بریج و ارتودنسی دارند. مهم این است که یک روش بیندندانی را انتخاب کنید که واقعاً هر روز انجام شود، نه اینکه فقط روی کاغذ عالی به نظر برسد و در عمل فراموش شود.
دهانشویهها و استفاده درست از آنها
دهانشویههای ضدعفونیکننده میتوانند به کاهش موقت بار باکتریها و کاهش التهاب کمک کنند، اما جایگزین مسواک و نخ دندان نیستند. دهانشویههای قویتر که برای کنترل عفونت لثه تجویز میشوند معمولاً باید در دوره زمانی محدود و طبق نظر دندانپزشک استفاده شوند، چون استفاده طولانیمدت میتواند باعث تغییر رنگ دندانها یا تغییر طعم دهان شود.
دهانشویههای معمول روزانه نیز اگر در کنار مسواک و نخ دندان استفاده شوند، میتوانند به کاهش پلاک و بوی بد دهان کمک کنند، اما اگر فکر کنید با چند ثانیه غرغره کردن میشود عفونت لثه را کنترل کرد، احتمالاً ناامید میشوید. بهترین کار این است که اگر دندانپزشک دهانشویه خاصی را با دوز و مدت مشخص تجویز کرد، دقیقاً همان را رعایت کنید و در غیر این صورت، تمرکز اصلی را روی تمیز کردن مکانیکی با مسواک و نخ بگذارید.
چه زمانی مراجعه به دندانپزشک ضروری است؟
هر وقت متوجه خونریزی مکرر هنگام مسواک یا نخ دندان، تورم و قرمزی لثه، بوی بد دائمی دهان یا عقب رفتن لثه شدید، باید در اولین فرصت منطقی به دندانپزشک مراجعه کنید. هرچه زودتر اقدام کنید، درمان سادهتر، کمهزینهتر و مؤثرتر خواهد بود.
اگر همراه با این علائم، درد شدید، چرک، تورم ناگهانی و واضح، تب، احساس لقی دندان یا تغییر در نحوه رویهم قرار گرفتن دندانها دارید، این میتواند نشانه عفونت عمیقتر یا آبسه باشد و نیاز به ارزیابی سریعتر دارد. در افراد سیگاری، بیماران دیابتی، افرادی که داروهای خاص مصرف میکنند یا سابقه بیماریهای قلبی و نقص ایمنی دارند، عفونت لثه باید جدیتر دنبال شود، چون میتواند با عوارض عمومی بیشتری همراه باشد.
درمانهای حرفهای برای عفونت لثه
در مطب دندانپزشک، بسته به شدت عفونت و وضعیت بافتها، درمانهای مختلفی انجام میشود. در مراحل اولیه، تمیز کردن حرفهای سطح دندان و زیر لثهها برای برداشتن جرم و پلاک سفتشده، اصلیترین کار است. این کار که معمولاً با ابزار دستی یا دستگاههای لرزشی انجام میشود، نقاطی را تمیز میکند که مسواک خانگی به آن نمیرسد و به لثه فرصت میدهد دوباره به دندان بچسبد و التهاب فروکش کند.
در مواردی که پاکتهای عمیق بین دندان و لثه شکل گرفته یا پریودنتیت پیشرفتهتر است، ممکن است نیاز به تمیزکاری عمیقترتر و چند جلسهای، تجویز آنتیبیوتیک بهصورت موضعی یا خوراکی، یا حتی جراحی لثه برای دسترسی به ریشه و استخوان زیرین وجود داشته باشد.
هدف این درمانها حذف باکتریها، صاف کردن سطح ریشه برای چسبیدن دوباره لثه و ایجاد شرایطی است که فرد بتواند پس از آن، با مسواک و نخ دندان معمولی، وضعیت را تحت کنترل نگه دارد. بدون مراقبت روزانه خوب در خانه، حتی بهترین درمان حرفهای نیز نتیجه پایدار نخواهد داشت.
سبک زندگی، تغذیه و عادتهایی که به لثه کمک میکنند
دهان جزئی از بدن است و نمیتوان انتظار داشت با عادات ناسالم عمومی، لثهها همیشه سالم بمانند. سیگار کشیدن یکی از مهمترین عواملی است که خطر عفونت لثه را بالا میبرد و پاسخ به درمان را ضعیفتر میکند. کسانی که سیگار میکشند، بیشتر در معرض خونی نشدن ظاهری لثه هستند، در حالی که التهاب در لایههای عمقی در حال پیشروی است؛ یعنی ممکن است بیماری خاموشتر ولی شدیدتر باشد. قطع یا کاهش جدی مصرف دخانیات یکی از بهترین کارهایی است که میتوانید برای سلامت لثه و کل بدن انجام دهید.
تغذیه متعادل با میوه و سبزیجات تازه، منابع کافی ویتامین سی، ویتامین دی و کلسیم، و کاهش مصرف قندهای ساده، به سیستم ایمنی و بافتهای لثه برای ترمیم بهتر کمک میکند. استرس مزمن، خواب ناکافی و بیماریهای کنترلنشدهای مثل دیابت هم میتوانند توان بدن برای مقابله با عفونت را کاهش دهند. مدیریت استرس، خواب کافی، کنترل قند خون و مراجعه منظم برای چکاپ دندان از دیگر ستونهای مهم در پیشگیری و کنترل عفونت لثه هستند.
عفونت لثه در کودکان، سالمندان و افراد پرخطر
در کودکان، عفونت لثه اغلب بهصورت لثههای قرمز و متورم و خونریزی هنگام مسواک ظاهر میشود. خیلی از والدین فکر میکنند چون دندانها شیری هستند، نیازی به جدی گرفتن این وضعیت نیست، در حالی که عفونت لثه از کودکی میتواند الگوی نادرست مراقبت دهان را تثبیت کند و به مشکلات جدیتر در آینده منجر شود. آموزش مسواک زدن درست، انتخاب مسواک و خمیردندان مناسب سن، تشویق به مسواک زدن دو بار در روز و معاینات دورهای کودکان اهمیت زیادی دارد.
در سالمندان، مشکلات حرکتی، خشکی دهان ناشی از داروها، بیماریهای زمینهای و وجود پروتز و روکشهای متعدد میتواند خطر عفونت لثه را بیشتر کند. کمک گرفتن از اعضای خانواده برای تمیز کردن بهتر دندانها، استفاده از ابزارهای سادهتر، و مراجعه بیشتر برای جرمگیری و معاینه میتواند بسیار مفید باشد. افراد دیابتی، کسانی که داروهای تضعیفکننده ایمنی مصرف میکنند یا بیماریهای قلبی و عروقی دارند، باید نسبت به علائم عفونت لثه حساستر باشند، زیرا ارتباط بین سلامت لثه و سلامت عمومی در این گروهها پررنگتر است.
اشتباهات رایج در برخورد با عفونت لثه
یکی از بزرگترین اشتباهات این است که با دیدن خونریزی لثه، مسواک و نخ دندان کنار گذاشته میشود. در حالی که خونریزی نشانه التهاب است و باید با تمیز کردن بهتر و نه کمتر، با آن مقابله کرد. اشتباه دیگر تکیه کامل به دهانشویهها، بدون اصلاح مسواکزدن و نخ دندان است؛ دهانشویه میتواند کمککننده باشد، اما هرگز جایگزین تمیز کردن مکانیکی پلاک نیست.
خیلیها تا وقتی درد شدید یا لق شدن دندان را تجربه نکنند، به دندانپزشک مراجعه نمیکنند، در حالی که در مراحل اولیه عفونت لثه، با جرمگیری ساده و اصلاح عادات میتوان جلوی پیشرفت را گرفت. مصرف خودسرانه آنتیبیوتیک بدون معاینه نیز از خطاهای رایج است، چون مشکل اصلی تجمع پلاک و ساختارهای عمیقتر است، نه فقط وجود باکتری در خون. بهترین کار این است که عفونت لثه را یک هشدار جدی در نظر بگیرید و با ترکیب مراقبت خانه و درمان حرفهای در مراحل ابتدایی، جلوی عوارض بزرگتر را بگیرید.
پرسشهای متداول
۱. اگر لثهام خونریزی میکند، مسواک زدن را قطع کنم؟
خیر، باید با روش درست و ملایمتر ادامه دهید و لبه لثه را تمیز کنید، چون قطع مسواک پلاک را بیشتر و عفونت را بدتر میکند.
۲. دهانشویه بهتنهایی برای درمان عفونت لثه کافی است؟
خیر، دهانشویه فقط نقش کمکی دارد و بدون مسواک و نخ دندان منظم، نمیتواند پلاک را بردارد یا عفونت را ریشهای کنترل کند.
۳. چند وقت یکبار برای پیشگیری از عفونت لثه باید دندانپزشک بروم؟
برای بیشتر افراد، معاینه و جرمگیری هر شش تا دوازده ماه مناسب است، ولی اگر مشکل لثه دارید ممکن است به فواصل کوتاهتر نیاز باشد.
۴. آیا عفونت لثه میتواند باعث از دست دادن دندان شود؟
بله، اگر التهاب به پریودنتیت تبدیل شود و درمان نشود، میتواند استخوان اطراف دندان را از بین ببرد و در نهایت دندان لق و خارج شود.
۵. در خانه چه زمانی باید نگران شوم و حتماً به دندانپزشک مراجعه کنم؟
اگر خونریزی، تورم، درد، بوی بد یا لقی دندان بیش از چند روز تا چند هفته ادامه داشت یا همراه تب و تورم شدید بود، باید سریع به دندانپزشک مراجعه کنید.
نتیجهگیری
بهترین کار برای عفونت لثه این است که آن را جدی بگیرید، اما نترسید. در بیشتر موارد، اگر زود اقدام شود، با ترکیبی از مراقبت خانگی دقیق و درمان حرفهای میتوان التهاب را مهار و سلامت لثه را برگرداند. تمیز کردن منظم و صحیح با مسواک و نخ دندان، اصلاح سبک زندگی، تغذیه مناسب و کنار گذاشتن عادتهایی مثل سیگار، ستونهای اصلی پیشگیری و درمان هستند.
مراجعه منظم به دندانپزشک برای تشخیص زودهنگام و جرمگیری حرفهای هم بخش جدانشدنی این فرآیند است. اگر علائم شدید، طولانیمدت یا همراه با هشدارهایی مثل درد شدید، تب یا لقی دندان دارید، خوددرمانی را کنار بگذارید و حتماً برای بررسی دقیقتر اقدام کنید.
به اشتراک گذاری نظرات شما
اگر شما هم تجربهای از عفونت لثه و راههایی که برایتان مفید بوده دارید، خوشحال میشوم در بخش نظرات بنویسید. چه تغییری در مسواک زدن، نخ دندان، تغذیه یا مراجعه به دندانپزشک بیشترین تأثیر را برایتان داشته است؟ پرسشها و تجربههای شما میتواند به دیگران کمک کند تا زودتر مشکلشان را بشناسند و برای درمان آن اقدام کنند.
