بهترین زمان قلمه زدن انگور: از انتخاب شاخه تا کاشت موفق در یک فصل
فصل مناسب برای قلمههای سالم و پرریشه ؛ راز تاکستانهای پربار در دست باغداران حرفهای
اگر انگور خوشطعم و پرمحصولی در باغ یا حیاط دارید، منطقیترین کار این است که همان رقم را با قلمه زدن تکثیر کنید تا سالها از همان کیفیت لذت ببرید. اما تجربه باغداران نشان میدهد که قلمه زدن انگور فقط به تیز بودن قیچی و داشتن خاک خوب وابسته نیست؛ «زمان قلمه زدن» شاید مهمترین عامل در موفقیت یا شکست کار باشد.
در این مقاله از بخش گل و گیاه ماگرتا، بهصورت کاربردی و مرحلهبهمرحله توضیح میدهیم بهترین زمان قلمه زدن انگور در طول سال چه دورهای است، تفاوت قلمه چوب سخت زمستانه و قلمه سبز بهاره چیست، اقلیم منطقه چگونه روی انتخاب زمان اثر میگذارد، در طول روز چه ساعتی مناسبتر است و چه اشتباهاتی در انتخاب زمان میتواند زحمت چند ماهه شما را هدر بدهد.
شناخت چرخه رشد تاک انگور و تأثیر آن بر زمان قلمه زدن
برای اینکه بدانیم بهترین زمان قلمه زدن انگور چه موقع است، اول باید چرخه رشد تاک را بشناسیم. انگور در پاییز و زمستان وارد دوره خواب یا استراحت میشود؛ برگها میریزند، رشد متوقف میشود و شیره گیاهی در شاخهها کند میگردد. در اواخر زمستان و اوایل بهار، با گرم شدن هوا، جوانهها بیدار میشوند، شیره شروع به حرکت میکند و شاخهها دوباره رشد میکنند.
این تغییرات برای قلمهزن بسیار مهم است، چون قلمهای که در دوره خواب مناسب گرفته و در زمان درست کاشته شود، فرصت کافی برای ریشهزایی قبل از گرمای شدید تابستان پیدا میکند. از طرف دیگر، اگر خیلی دیر و در اوج رشد یا گرما قلمه بگیرید، شاخه هم از کمبود رطوبت و هم از فشار گرما رنج میبرد و احتمال خشک شدن آن بالا میرود.
چرا انتخاب زمان قلمه زدن انگور مهم است
قلمه انگور بر خلاف تصور، موجودی بسیار حساس است. هم باید ذخیره غذایی کافی در چوب داشته باشد، هم پوست و بافت آن آنقدر بالغ شده باشد که در خاک نپوسد، و هم رطوبت و دما در دوره بعد از کاشت، در محدودهای باشد که ریشهها بتوانند بدون استرس شکل بگیرند.
اگر زمان را خیلی جلو بیندازید و در پاییز خیلی زود و قبل از ورود درخت به خواب کامل سراغ قلمه بروید، شاخه هنوز بخشی از انرژی خود را صرف ادامه رشد میکند و فرصت کافی برای آماده شدن بافتها برای ذخیرهسازی و ریشهزایی ندارد. اگر هم بیش از حد صبر کنید و به اواخر بهار و اوایل تابستان موکول کنید، قلمهها در هوای گرم و خشک، سریع آب خود را از دست میدهند و قبل از تشکیل ریشه کافی، پژمرده میشوند.
بنابراین بهترین زمان قلمه زدن انگور، زمانی است که در آن سه شرط با هم جمع شود: شاخه از نظر سنی و ذخیره غذایی آماده باشد، تاک در حالت خواب یا آغاز بیداری قرار داشته باشد، و شرایط محیطی برای ریشهدهی آرام و تدریجی فراهم باشد.
بهترین زمان قلمه زدن انگور؛ قلمه چوب سخت در زمستان و اواخر زمستان
متداولترین و مطمئنترین روش تکثیر انگور، استفاده از قلمههای چوب سخت است. این قلمهها از شاخههای یکساله و کاملاً رسیده در دوره خواب زمستانی گرفته میشوند. در بسیاری از مناطق، بهترین زمان قلمه زدن انگور به این روش، از اواخر پاییز تا اواخر زمستان و کمی قبل از تورم جوانهها است.
در مناطق سردسیر، که زمستانها طولانی و یخبندان شدید است، معمولاً باغداران ترجیح میدهند قلمهها را در اواخر پاییز بگیرند و تا اواخر زمستان در محیطی خنک و مرطوب (مثلاً شن مرطوب در زیرزمین یا یخچال بزرگ) نگهداری کنند و بعد در اواخر زمستان یا اوایل بهار، وقتی خطر یخزدگی شدید خاک کمتر شد، آنها را در خزانه یا گلدان بکارند. در این حالت، قلمه در دوره نگهداری درون انبار، در خواب کنترلشده میماند و با گرم شدن تدریجی هوا، به سمت ریشهزایی میرود.
در مناطق معتدل و نیمهگرم، بهترین زمان قلمه زدن انگور معمولاً به اواخر زمستان و اوایل بهار نزدیکتر است؛ زمانی که خطر سرماهای خیلی شدید رو به کاهش است ولی تاک هنوز بیدار نشده یا در ابتدای بیدار شدن است. در این زمان، شاخه یکساله ذخیره خوبی از مواد غذایی دارد، جوانهها برای شروع رشد آمادهاند و خاک به تدریج گرم میشود. کاشت قلمه در چنین زمانی کمک میکند تا همزمان با آغاز فصل رشد، ریشهها شروع به توسعه کنند و تا تابستان، نهال جوان ریشه کافی برای تحمل گرما پیدا کرده باشد.
بهترین زمان قلمه زدن انگور برای افزایش شانس موفقیت و ریشهدهی قوی، اواخر پاییز تا اوایل زمستان است. در این دوره، درخت انگور در حالت خواب یا استراحت قرار دارد و فعالیتهای رشدی آن به حداقل میرسد که این امر به ذخیره انرژی در شاخهها و افزایش درصد موفقیت قلمهها کمک میکند.
برای اینکه یک دید کلی از زمانبندی داشته باشید، مراحل اصلی به این صورت است: در فصل پاییز و بهویژه اواخر پاییز در ماههای آذر و دی، زمان انتخاب و آمادهسازی قلمهها است. در فصل زمستان، قلمهها باید در محیطی سرد و مرطوب نگهداری شوند. در فصل بهار و پس از پایان یخبندان و گرم شدن خاک، زمان کاشت قلمهها فرا میرسد.
انتخاب و آمادهسازی قلمه مناسب
انتخاب قلمهی مناسب، تاثیر زیادی بر موفقیت شما دارد. به این نکات توجه کنید:
سن شاخه: بهترین قلمهها، شاخههای یکساله، سالم و کاملاً رسیده هستند. این شاخهها باید قطر تقریبی یک مداد (حدود ۱ تا ۲ سانتیمتر) داشته باشند و رنگ قهوهای روشن یا خاکستری روشن باشند. از شاخههای بسیار نازک، ضخیم، ضعیف، بیمار یا آفتزده استفاده نکنید.
طول قلمه: قلمهها را به طول ۲۵ تا ۴۵ سانتیمتر (معمولاً با ۳ تا ۵ گره یا جوانه) ببرید.
نحوه برش: برش بالا (قسمت انتهایی) را صاف و دقیقاً بالای یک گره و برش پایین (قسمتی که در خاک قرار میگیرد) را مورب و زیر یک گره ایجاد کنید. برش مورب سطح بیشتری برای ریشهدهی فراهم میکند و همچنین به شما کمک میکند تا جهت قلمه را هنگام کاشت تشخیص دهید.
مراحل قلمه زدن از انتخاب تا کاشت
فرآیند قلمه زدن انگور شامل مراحل زیر است:
انتخاب شاخه از پایه مادر: در اواخر پاییز، شاخههای سالم و یکساله را از تاکهای سالم و بارور انتخاب کنید.
آمادهسازی قلمهها: قلمهها را مطابق با مشخصات گفته شده ببرید.
نگهداری قلمهها تا بهار: اگر قصد دارید قلمهها را فوراً در خاک نکارید، میتوانید آنها را تا بهار نگهداری کنید. بهترین روش، بستن دستهای قلمهها و قرار دادن آنها در یک مکان سرد، تاریک و مرطوب در کنار خاک مرطوب یا شن نمدار است. این کار از خشک شدن قلمهها جلوگیری کرده و آنها را در حالت خواب نگه میدارد.
آمادهسازی برای کاشت (در بهار): پس از تمام شدن سرمای شدید و زمانی که خاک کمی گرم شد، قلمهها را برای کاشت آماده کنید. برخی توصیه میکنند قبل از کاشت، انتهای پایینی قلمهها را برای چند ساعت (حدود ۱۲ تا ۲۴ ساعت) در آب خیس کنید تا آبرسانی شود.
قلمه سبز و نرم؛ بهترین زمان در بهار و اوایل تابستان
علاوه بر قلمه چوب سخت، بعضی باغداران از قلمه سبز یا نیمهخشبی نیز استفاده میکنند. این قلمهها از شاخههای جوان و سبز که در بهار و اوایل تابستان رشد کردهاند گرفته میشوند. بهترین زمان برای این نوع قلمه زدن، معمولاً اواخر بهار تا اوایل تابستان است، وقتی شاخه دیگر خیلی نرم و آبدار نیست، اما هنوز کاملاً چوبی هم نشده است.
در این دوره، دمای هوا نسبت به زمستان گرمتر است و قلمه سبز در محیطهای محافظتشده، مانند گلخانه یا زیر سایه، میتواند سریعتر ریشه بدهد. با این حال، حساسیت قلمه سبز به خشکی، آفتاب مستقیم و باد بسیار بیشتر از قلمه چوب سخت است. بنابراین اگر قصد استفاده از این روش را دارید، لازم است شرایط رطوبت و سایه را بهخوبی مدیریت کنید.
قلمه سبز بیشتر برای کسانی مناسب است که امکاناتی مانند سیستم مهپاش، تونل پلاستیکی یا گلخانه کوچک دارند و میتوانند رطوبت نسبی بالا و دمای کنترلشده برای قلمهها فراهم کنند. در غیر این صورت، بهترین زمان و روش برای بیشتر باغداران همان قلمه چوب سخت زمستانه خواهد بود.
نقش اقلیم منطقه در انتخاب بهترین زمان قلمه زدن انگور
بهترین زمان قلمه زدن انگور در تمام مناطق دقیقاً یک روز و یک هفته ثابت نیست؛ اقلیم منطقه نقش تعیینکنندهای دارد. در مناطق سرد کوهستانی، آغاز و پایان دوره خواب درخت دیرتر و کوتاهتر است. در اینجا اگر خیلی بهار را صبر کنید تا هوا گرم شود، ممکن است فرصت طلایی قبل از تورم جوانهها را از دست بدهید. برای همین اغلب باغداران این مناطق، قلمهها را زودتر میگیرند و در بازهای که خاک هنوز خیلی سرد است، بهصورت خزانهای یا در گلدان نگهداری میکنند تا با اولین نشانههای گرما، آماده انتقال و رشد باشند.
در مناطق معتدل و گرمتر، خواب زمستانی زودتر تمام میشود و جوانهها ممکن است از اواخر زمستان شروع به تورم کنند. این یعنی بهترین زمان قلمه زدن انگور در این مناطق، پنجرهای نسبتاً کوتاه در اواخر زمستان دارد که در آن هم خطر سرما کمتر شده و هم تاک هنوز به رشد فعال وارد نشده است. اگر در چنین مناطقی قلمه زدن را به بعد از بیداری کامل درخت موکول کنید، ممکن است قلمهها بهجای تمرکز بر ریشهدهی، سریع جوانه بزنند و بدون داشتن ریشه قوی، کمآب شده و خشک شوند.
بنابراین هنگام برنامهریزی، به جای نگاه صرف به ماه و تاریخ، باید «وضعیت واقعی درخت» را ملاک قرار دهید؛ زمانی که برگها ریختهاند، شاخهها سفت و رسیدهاند، اما جوانهها هنوز بسته یا در آغاز تورم هستند، همان زمانی است که برای قلمه زدن باید دستبهکار شوید.
بهترین زمان قلمه زدن انگور در طول روز
علاوه بر انتخاب فصل، ساعت روز نیز در موفقیت قلمه زدن انگور اثر دارد. قلمه گرفتن در گرمای ظهر، وقتی تبخیر آب زیاد است و شاخهها گرم شدهاند، باعث میشود قلمه سریعتر رطوبت خود را از دست بدهد و دچار تنش شود.
بهترین زمان برای بریدن و کاشت قلمهها معمولاً صبح زود، بعد از خشک شدن شبنم، یا اواخر بعدازظهر است؛ در این ساعات، دمای هوا معتدلتر، رطوبت نسبی بالاتر و استرس حرارتی کمتر است. اگر ناچار هستید در وسط روز کار کنید، بهتر است قلمهها را پس از بریدن، در پارچه مرطوب یا سطل آب خنک کوتاهمدت قرار دهید تا تا زمان کاشت، رطوبت خود را حفظ کنند.
در مورد قلمه سبز، این نکته حساستر است؛ چون بافت سبز و نازک خیلی زود آب از دست میدهد. بنابراین برای این نوع قلمه، زمانهای خنکتر روز و انتقال سریع از تاک به محیط کاشت، اهمیت بیشتری پیدا میکند.
نشانههای یک شاخه مناسب در زمان درست قلمه زدن
زمان قلمه زدن فقط به تقویم بستگی ندارد؛ باید شاخهای را انتخاب کنید که از نظر سن و وضعیت در بهترین مرحله باشد. برای قلمه چوب سخت، شاخه باید یکساله، سالم، بدون آفت و بیماری، و با ضخامت متوسط باشد؛ نه خیلی نازک و نه بیش از حد ضخیم. در زمان مناسب، پوست شاخه قهوهای یا قهوهای مایل به خاکستری و بافت داخلی سفت اما نه خشک و پیر است.
اگر شاخه خیلی جوان و سبز باشد، در دوره خواب هنوز بهطور کامل چوبی نشده و ممکن است در خاک دچار پوسیدگی شود. اگر هم خیلی پیر و چندساله باشد، انرژی جوانهزنی و ریشهدهی آن کمتر است. در زمان درست قلمه زدن، معمولاً شاخههای یکسالهای که در سال گذشته رشد کردهاند و آنقدر رسیدهاند که پوستشان چوبی شده، بهترین انتخاب هستند.
در قلمه سبز نیز باید شاخهای را انتخاب کنید که نصفهخشبی شده باشد؛ یعنی بخش پایین شاخه کمی سفت و نزدیک به چوبی شدن است ولی بالای آن هنوز سبز و انعطافپذیر است. این وضعیت معمولاً در اواخر بهار و اوایل تابستان دیده میشود و نشان میدهد زمان مناسب قلمه سبز رسیده است.
اشتباهات رایج در انتخاب زمان قلمه زدن انگور
یکی از اشتباهات رایج این است که فقط بر اساس تعطیلات یا وقت آزاد خودمان زمان را انتخاب کنیم، نه بر اساس وضعیت تاک و هوا. بسیاری از شکستها زمانی رخ میدهد که قلمهها در اوج گرما، بدون سایه و رطوبت کافی، یا در اوج سرما و یخزدگی خاک، بدون امکان ریشهدهی مناسب، در زمین کاشته میشوند.
اشتباه دیگر، قلمه زدن بعد از شروع کامل رشد بهاری است؛ در این وضعیت، قلمه انرژی زیادی را صرف بیرون زدن جوانهها و برگها میکند، در حالی که هنوز ریشه کافی ندارد. در نتیجه چند برگ کوچک ظاهر میشود اما بعد از چند هفته، به دلیل کمبود ریشه، برگها زرد و قلمه خشک میشود.
همچنین برخی افراد در اواخر تابستان وسوسه میشوند از رشد جدید فصل همان سال قلمه بگیرند. این شاخهها معمولاً خیلی نرم و آبدارند و هنوز ساختار داخلی مناسبی برای قلمه زمستانه ندارند. بهتر است برای قلمه زمستانی، همیشه منتظر بمانید تا شاخههای همان سال بهطور کامل برسند و وارد دوره خواب شوند.
برنامهریزی سالانه باغ با توجه به بهترین زمان قلمه زدن
اگر میخواهید هر سال با نظم بیشتری انگورهای جدید بکارید، میتوانید یک برنامه سالانه ذهنی یا مکتوب برای خودتان تنظیم کنید. در این برنامه، اواخر پاییز را برای علامتگذاری شاخههای مناسب، اواخر پاییز یا اوایل زمستان را برای گرفتن و بستهبندی قلمهها و اواخر زمستان یا اوایل بهار را برای کاشت در خزانه یا گلدان تعیین کنید.
با این کار، هر سال در یک بازه زمانی ثابت، بخشی از تاکهای مادریتان را برای تولید نهال آماده میکنید و فرصت دارید قلمهها را در بهترین فصل و ساعت روز بگیرید و بکارید. در طول چند سال، این نظم باعث میشود هم تجربهتان در تشخیص زمان و شاخه مناسب بیشتر شود و هم درصد موفقیت قلمهها بالا برود.
نکات تکمیلی و مهم
کاشت قلمه: قلمهها را در خاک سبک و با زهکشی خوب بکارید. تقریباً دو سوم قلمه باید در خاک قرار بگیرد و حداقل یک جوانه باید بالای سطح خاک باقی بماند.
آبیاری: پس از کاشت، خاک را به آرامی آبیاری کنید تا قلمه با خاک در تماس باشد. تا زمان ریشهدهی، مرطوب نگه داشتن خاک ضروری است اما از غرقاب کردن آن بپرهیزید.
تکثیر در آب: تکثیر انگور در آب نیز امکانپذیر است، اما روش کاشت مستقیم در خاک معمولاً قویتر و بادوامتر است.
توجه: اگرچه بهترین زمان اصلی قلمهگیری پاییز و زمستان است، اما در مناطقی با زمستانهای بسیار سرد، میتوان قلمهها را در اواخر زمستان یا اوایل بهار (قبل از شکوفهدهی درخت) نیز تهیه و مستقیماً کاشت. با این حال، روش پاییزی شانس موفقیت بیشتری دارد.
پرسشهای متداول
بهترین فصل برای قلمه زدن انگور چه زمانی است؟
معمولاً بهترین فصل برای قلمه چوب سخت انگور زمستان و اواخر زمستان است، وقتی تاک در خواب است و جوانهها هنوز باز نشدهاند؛ قلمه سبز هم در اواخر بهار و اوایل تابستان و در شرایط کنترلشده انجام میشود.
در مناطق سردسیر، قلمه انگور را چه زمانی بگیریم و بکاریم؟
در مناطق سرد، قلمهها غالباً در اواخر پاییز گرفته و در محیط خنک و مرطوب نگهداری میشوند و سپس در اواخر زمستان یا اوایل بهار، با کاهش خطر یخزدگی شدید، در خزانه یا گلدان کاشته میشوند.
آیا میتوان در پاییز قلمه انگور را مستقیم در زمین کاشت؟
در بعضی اقلیمهای معتدل این کار ممکن است، اما معمولاً خطر یخزدگی و رطوبت زیاد پاییز و زمستان، ریشهدهی را با مشکل مواجه میکند؛ بیشتر باغداران ترجیح میدهند قلمهها را در زمستان گرفته و در اواخر زمستان یا اوایل بهار بکارند.
کدام بهتر است؛ قلمه چوب سخت زمستانه یا قلمه سبز بهاره؟
برای بیشتر باغداران، قلمه چوب سخت زمستانه مطمئنتر و سادهتر است؛ قلمه سبز سرعت بالاتری در ریشهدهی دارد اما به شرایط کنترلشده، رطوبت زیاد و مراقبت دقیقتری نیاز دارد.
بهترین ساعت روز برای گرفتن قلمه انگور کدام است؟
معمولاً صبحها بعد از خشک شدن شبنم یا اواخر بعدازظهر، زمانی که هوا معتدل و تبخیر کمتر است، برای بریدن و کاشت قلمهها مناسبتر از ظهرهای گرم و خشک هستند.
نتیجهگیری
بهترین زمان قلمه زدن انگور زمانی است که شاخه از نظر سنی و ذخیره غذایی در وضعیت مناسب باشد، تاک در دوره خواب یا آغاز بیداری قرار داشته باشد و شرایط محیطی، ریشهدهی آرام و بدون استرس را ممکن کند. در عمل، این بهمعنای تمرکز بر قلمه چوب سخت در زمستان و اواخر زمستان و قلمه سبز در اواخر بهار، با توجه به اقلیم منطقه است. با کمی دقت در فصل، ماه و حتی ساعت روز، میتوانید درصد موفقیت قلمههای انگور خود را بهطور چشمگیری افزایش دهید.
به اشتراک گذاری نظرات شما
اگر شما هم تجربهای از قلمه زدن انگور در فصلها و زمانهای مختلف دارید، خوشحال میشوم در بخش نظرات بگویید در چه زمانی بهترین نتیجه را گرفتهاید و چه نکتهای را همیشه رعایت میکنید تا قلمههایتان بهتر بگیرند. 🌱
