گوش فقط عضوی برای شنیدن نیست، تعادل، تمرکز و حتی کیفیت روابط اجتماعی ما به سلامت همین دو گوش کوچک وابسته است. خیلی وقتها تا زمانی که درد، وزوز یا گرفتگی را احساس نکنیم، اصلاً به آنها فکر نمیکنیم و همین بیتوجهی میتواند به آسیبهای دائمی منجر شود.
مراقبت از گوش یعنی چند عادت ساده، اما پیوسته؛ عادتهایی مثل تمیز کردن ایمن، محافظت در برابر صداهای بلند، توجه به علائم هشداردهنده و پرهیز از کارهای خطرناک داخل کانال گوش. در این مقاله از بخش سلامت ماگرتا، قدمبهقدم میبینیم گوش چگونه خودش را تمیز میکند، ما چه کمکی باید بکنیم و مهمتر از آن، چه کارهایی را اصلاً نباید انجام دهیم تا شنواییمان را برای سالهای طولانی حفظ کنیم. 🌿
گوش چگونه کار میکند و چرا ظریف است
گوش از سه بخش اصلی تشکیل شده است؛ گوش خارجی، گوش میانی و گوش داخلی. گوش خارجی از لاله گوش و کانال گوش تشکیل میشود و صدا را جمع میکند. گوش میانی شامل پرده گوش و استخوانچههاست که صدا را تقویت میکنند و گوش داخلی جایی است که سلولهای بسیار ظریف شنوایی و تعادل قرار دارند. کوچکترین آسیب به این بخشها، بهخصوص سلولهای شنوایی، میتواند غیرقابل برگشت باشد.
کانال گوش به طور طبیعی باریک و خمیده است تا هم از ورود اجسام خارجی جلوگیری کند و هم از پرده گوش محافظت شود. همین ساختار باعث میشود هر جسمی که بیاحتیاط داخل گوش ببریم، خیلی راحت به سمت پرده گوش حرکت کند و خطر پارگی یا زخم شدن را بالا ببرد. به همین دلیل است که در توصیههای علمی تأکید میشود هیچ وسیلهای را در عمق گوش فرو نکنیم و تمیز کردن را فقط به بخش بیرونی محدود کنیم.
تمیز کردن درست گوش و نقش جرم گوش
یکی از بزرگترین سوءتفاهمها درباره گوش، این است که فکر میکنیم «جرم گوش» چیز کاملاً اضافه و کثیفی است که باید هر طور شده از آن خلاص شویم. در حالی که این ترشحات در واقع یک لایه حفاظتی مهم برای گوش هستند؛ ترکیبی از چربیها و سلولهای مرده که هم کانال گوش را چرب و مرطوب نگه میزنند، هم جلوی رشد بعضی میکروبها را میگیرند و هم گرد و غبار و ذرات ریز را به دام میاندازند.
گوش از درون، سازوکار خودتمیزشونده دارد؛ یعنی جرم تولید شده بهتدریج همراه با حرکت فک و جویدن، از عمق به سمت بیرون کانال حرکت میکند و در دهانه گوش خشک شده و هنگام حمام یا شستشو بهراحتی جدا میشود. بهترین کاری که ما میتوانیم بکنیم این است که فقط بخش بیرونی گوش را با یک دستمال یا حوله نرم و کمی مرطوب تمیز کنیم و باقیمانده خشک شده جرم را بدون فشار شدید از دهانه گوش پاک کنیم.
نکات کلیدی برای مراقبت روزانه از گوشها
برای حفظ سلامت گوشها، باید به صورت روزانه و مداوم نکاتی را رعایت کنید. در جدول زیر، مهمترین اقدامات روزانه را مشاهده میکنید:
| اقدام | توضیحات | دوره انجام |
|---|---|---|
| پاکسازی خارجی گوش | فقط لاله گوش و بخشهای خارجی را با پارچه مرطوب تمیز کنید. | روزانه |
| جلوگیری از ورود آب | هنگام شنا، از کلاه شنا یا گوشگیر استفاده کنید. | هنگام شنا |
| خشک کردن گوشها | پس از دوش گرفتن یا شنا، گوشها را به آرامی خشک کنید. | پس از تماس با آب |
| استفاده از محافظ صدا | در محیطهای پر سر و صدا، از گوشگیر یا earmuff استفاده کنید. | در مواجهه با صدای بلند |
عادتهای اشتباه در تمیز کردن گوش
بسیاری از مردم عادت دارند از گوشپاککن، سنجاق، خلال دندان یا حتی سر خودکار برای تمیز کردن گوش استفاده کنند. مشکل اینجاست که این کارها نهتنها گوش را تمیزتر نمیکند، بلکه اغلب جرم را به عمق کانال هل میدهد و باعث انسداد، درد، کاهش شنوایی، عفونت و حتی آسیب به پرده گوش میشود. گزارشهای متعدد نشان میدهد که استفاده مکرر از گوشپاککن میتواند جرم را فشرده و چسبنده کند و در نهایت نیاز به تخلیه تخصصی پیدا شود.
روشهای خطرناک دیگری مانند «شمع گوش» نیز گاهی تبلیغ میشوند؛ در این روش شمعی توخالی بالای گوش روشن میکنند با این ادعا که جرم را بیرون میکشد، در حالی که شواهد نشان میدهد این کار هم میتواند باعث سوختگی، انسداد موم، قطرات موم شمع داخل گوش و آسیب به مجرای گوش شود و فایدهای در تمیز کردن علمی گوش ندارد. اگر احساس میکنید گوشتان گرفته یا شنواییتان کم شده، به جای دستکاریهای مکرر در خانه، بهتر است به پزشک یا کارشناس شنوایی مراجعه کنید تا اگر لازم بود، جرم با روشهای ایمن خارج شود.
پاک سازی صحیح گوش (و خطرات پاک سازی اشتباه)
یکی از مهمترین نکات در مراقبت از گوش، نحوه پاکسازی آن است.
کارهایی که باید از آنها اجتناب کنید
- استفاده از گوش پاککن (سواب): وارد کردن گوش پاککن به کانال گوش میتواند جرم را به داخل هل دهد و باعث انسداد، پارگی پرده گوش یا عفونت شود.
- استفاده از اشیاء تیز: هرگز از وسایل نوکتیز مانند پنس، موچین یا کلید برای تمیز کردن گوش استفاده نکنید.
روش صحیح پاکسازی
- گوشها توانایی خودپاکسازی دارند و جرم به طور طبیعی به بیرون حرکت میکند.
- برای تمیز کردن بخشهای خارجی گوش، یک پارچه نرم و مرطوب کافی است.
- اگر احساس انسداد، کاهش شنوایی یا درد میکنید، حتماً به پزشک مراجعه کنید تا جرمگوش به روش ایمن خارج شود.
محافظت از گوش در برابر سر و صدای بلند
یکی از مهمترین دشمنان گوش، سر و صدای بلند است؛ چیزی که در ظاهر دیده نمیشود، اما بهتدریج به سلولهای ظریف شنوایی آسیب میزند. محیطهای کاری پر سر و صدا، ترافیک سنگین، کنسرتها، باشگاهها و حتی بعضی وسایل منزل مانند سشوار و جاروبرقی میتوانند در صورت استفاده طولانیمدت، سطح صدا را به بیش از حد امن برسانند. به طور کلی، سطح صدای حدود ۸۵ دسیبل اگر برای چند ساعت مداوم ادامه پیدا کند، میتواند به شنوایی آسیب برساند و هر چه صدا بلندتر شود، زمان امن قرار گرفتن در معرض آن کمتر میشود.
برای محافظت از گوشها، چند اصل ساده وجود دارد؛ در محیطهای پر سر و صدا تا حد امکان فاصلهتان را از منبع صدا زیاد کنید، مدت حضور را کوتاهتر کنید و از محافظهای شنوایی مانند گوشگیر یا گوشیهای روی گوش استفاده کنید. در محیطهای کاری که صدا بالاست، استفاده از تجهیزات حفاظتی مناسب، یکی از پایههای ایمنی شغلی است و توصیه میشود سطح صدا در گوش به زیر حدود ۸۵ دسیبل کاهش پیدا کند.
استفاده ایمن از هدفون و هندزفری
استفاده از هدفون و هندزفری بخشی جدانشدنی از زندگی روزمره شده است، اما این راحتی اگر با چند قانون ساده همراه نباشد، در درازمدت شنوایی را تهدید میکند. یکی از توصیههای رایج و کاربردی، قانون «۶۰/۶۰» است؛ یعنی حجم صدا را حداکثر روی حدود ۶۰ درصد تنظیم کنید و هر بار حداکثر ۶۰ دقیقه پشت سر هم گوش دهید، سپس به گوشهایتان چند دقیقه استراحت بدهید. این قانون کمک میکند مدت و شدت قرار گرفتن گوش در معرض صدا، در حدی امنتر بماند.
اگر هنگام استفاده از هدفون، صدای بیرون را تقریباً نمیشنوید، یا کسانی که کنار شما نشستهاند میتوانند محتوای هدفون را بشنوند، احتمالاً صدا بیش از حد بالاست. در محیطهای خیلی پر سر و صدا، بهتر است به جای بالا بردن حجم، از هدفونهای روی گوش یا مدلهای با عایق صوتی مناسب استفاده کنید تا نیاز به تنظیم صدا روی درجات خطرناک نداشته باشید. تمیز نگه داشتن هدفون و هندزفری نیز مهم است، چون آلودگی و تجمع چربی میتواند به بروز عفونت مجرای گوش کمک کند.
مراقبت از گوش در حمام، استخر و سرماخوردگی
آب، اگرچه برای شستشوی بیرون گوش مفید است، اما ورودش به عمق کانال گوش میتواند در بعضی افراد مشکل ایجاد کند؛ بهخصوص کسانی که سابقه عفونت مکرر گوش، پرده سوراخ یا عمل جراحی گوش دارند. در این شرایط، تجمع آب در کانال میتواند زمینه رشد قارچ و باکتری و در نتیجه خارش، درد و ترشح ایجاد کند. اگر بعد از شنا یا حمام احساس میکنید آب در گوشتان گیر کرده، میتوانید با خم کردن سر، تکانهای ملایم و خشککردن آرام لاله گوش، کمک کنید آب خارج شود؛ اما استفاده از وسایل تیز یا سشوار خیلی داغ در فاصله نزدیک، توصیه نمیشود.
در دوران سرماخوردگی، آلرژی یا سینوزیت، گوش میانی نیز ممکن است تحتتأثیر قرار بگیرد و احساس فشار، گرفتگی یا کاهش شنوایی موقت ایجاد شود. در این شرایط، فین کردن خیلی شدید، فرو بردن اجسام در گوش یا پرواز با هواپیما بدون توصیه پزشک میتواند وضعیت را بدتر کند. اگر گوشدرد شدید، تب، ترشح از گوش یا کاهش شنوایی ناگهانی را تجربه کردید، خوددرمانی با قطرههای مختلف میتواند خطرناک باشد و بهتر است در اولین فرصت توسط پزشک معاینه شوید.
سبک زندگی و عادات مفید برای سلامت گوش
سلامت گوش فقط به تمیز کردن و محافظت در برابر صدا محدود نمیشود؛ بسیاری از عادات روزمره مانند سیگار کشیدن، نوع تغذیه، فعالیت بدنی و کنترل بیماریهای زمینهای نیز روی خونرسانی و سلامت اعصاب شنوایی اثر میگذارند. مطالعات نشان دادهاند که قرار گرفتن در معرض دود سیگار میتواند خطر مشکلات شنوایی را افزایش دهد و کنار گذاشتن این عادت، به نفع سلامت کلی بدن و گوش است.
همچنین بعضی داروها میتوانند برای گوش آسیبرسان باشند و در دوز بالا یا مصرف طولانیمدت، روی شنوایی یا تعادل اثر بگذارند. اگر داروی جدیدی شروع کردهاید و بعد از آن احساس وزوز، کاهش شنوایی یا سرگیجه میکنید، موضوع را حتماً با پزشک مطرح کنید. مراقبت از فشار خون، چربی خون و قند خون نیز اهمیت دارد، چون رگهای ریز تغذیهکننده گوش داخلی در برابر این اختلالات حساس هستند و در طولانیمدت ممکن است آسیب ببینند.
مراقبت از گوش در کودکان و سالمندان
کودکان بهویژه در سالهای اول زندگی بیشتر مستعد عفونت گوش هستند، چون ساختار شیپور استاش در آنها کوتاهتر و افقیتر است و عفونتهای گلو و بینی سریعتر به گوش میانی میرسد. گوشدرد، بیقراری، دست بردن مداوم به گوش، تب و کاهش واکنش به صدا میتواند نشانه مشکل در گوش کودک باشد. در این سن، استفاده از گوشپاککن یا هر وسیله دیگری داخل گوش کودک خطرناک است و در صورت شک به عفونت یا جرم زیاد، حتماً باید توسط پزشک معاینه شود.
در سالمندان، کاهش تدریجی شنوایی یک روند شایع است، اما این به معنی طبیعی بودن و بیاهمیت بودن آن نیست. کاهش شنوایی میتواند باعث انزوا، افسردگی و اختلال در تعادل شود. ویزیتهای دورهای شنواییسنجی، تنظیم صدای تلویزیون و رادیو در سطح مناسب، استفاده از گوشی یا وسیله کمکشنوایی در صورت نیاز و توجه به داروهایی که مصرف میکنند، همگی بخشی از مراقبت از گوش در این گروه سنی است.
چه زمانی باید برای گوش به پزشک مراجعه کنیم
هرچند بسیاری از مشکلات کوچک گوش مثل احساس مختصر گرفتگی یا خارش خفیف خودبهخود برطرف میشوند، اما بعضی علائم را باید جدی گرفت. درد شدید گوش، تب، کاهش شنوایی ناگهانی، ترشح مایع یا خون از گوش، سرگیجه شدید، وزوز مداوم یا احساس فشار شدید در گوش از نشانههایی هستند که نیاز به ارزیابی پزشکی دارند.
اگر گوشدرد بیش از چند روز ادامه پیدا کرد، اگر کودک خردسالتان بیقراری و کشیدن گوش را همراه با تب نشان میدهد، یا اگر بعد از ضربه، تصادف یا ضربه ناگهانی به گوش احساس درد و کاهش شنوایی میکنید، مراجعه سریع به پزشک میتواند هم از عوارض جدی جلوگیری کند و هم روند درمان را سادهتر کند. در مورد مشکلات مزمن مانند وزوز طولانیمدت یا کاهش شنوایی تدریجی نیز بهتر است با متخصص گوش و شنوایی مشورت کنید و از آزمونهای شنواییسنجی کمک بگیرید.
خلاصه و جمعبندی
مراقبت از گوشها شامل اقدامات ساده اما مؤثری است که میتواند از بسیاری از مشکلات رایج جلوگیری کند. با رعایت نکات زیر، میتوانید سلامت شنوایی خود را برای سالها حفظ کنید:
- هرگز از گوش پاککن برای تمیز کردن داخل کانال گوش استفاده نکنید.
- در محیطهای پر سر و صدا حتماً از محافظهای شنوایی استفاده کنید.
- هنگام شنا از ورود آب به گوشها جلوگیری کنید و پس از آن آنها را به خوبی خشک نمایید.
- در صورت بروز هرگونه علامت هشداردهنده به پزشک مراجعه کنید.
توصیه نهایی: بهترین کار برای تمیز کردن جرمگوش، مراجعه به پزشک است. پزشک میتواند با استفاده از ابزارهای استریل و تخصصی، جرم را به طور کامل و ایمن خارج کند بدون اینکه به پرده گوش آسیبی برسد.
پرسش های متداول
آیا باید به طور منظم جرم گوش را تمیز کنیم؟
خیر، در بیشتر افراد، گوش مکانیزم خودتمیزشونده دارد و نیازی به تمیز کردن عمقی نیست. کافی است فقط بخش بیرونی گوش و جرم خشکشده در دهانه کانال را با یک دستمال نرم تمیز کنید و از فروکردن وسایل در عمق گوش خودداری کنید.
استفاده از گوشپاککن برای تمیز کردن گوش ضرر دارد؟
بله، گوشپاککن اغلب جرم را به عمق کانال هل میدهد و میتواند باعث انسداد، عفونت و حتی آسیب پرده گوش شود. اگر احساس گرفتگی یا کاهش شنوایی دارید، به جای استفاده از گوشپاککن، از پزشک یا متخصص شنوایی کمک بگیرید.
چطور بفهمیم صدای محیط برای گوش خطرناک است؟
اگر در محیطی هستید که مجبورید برای صحبت با فرد کناری صدای خود را بالا ببرید یا بعد از خروج از محیط، گوشتان زنگ میزند و صداها کمی خفه به نظر میرسند، احتمالاً صدا بیش از حد بلند بوده است و باید از محافظ شنوایی استفاده کنید یا زمان حضور را کم کنید.
برای استفاده ایمن از هدفون چه قوانینی را رعایت کنیم؟
بهتر است حجم صدا را حداکثر در حد متوسط نگه دارید، از قانون ۶۰/۶۰ (حداکثر ۶۰ درصد صدا و ۶۰ دقیقه پشت سر هم) پیروی کنید و بین شنیدنها به گوشها استراحت دهید. اگر اطرافیان صدای هدفون شما را میشنوند، یعنی صدا بیش از حد بالاست.
در صورت گوشدرد یا ترشح از گوش چه کار کنیم؟
اگر گوشدرد شدید، تب، ترشح مایع یا خون از گوش یا کاهش شنوایی ناگهانی دارید، خوددرمانی نکنید و از ریختن قطرههای مختلف بدون تجویز خودداری کنید. در این موارد باید در اولین فرصت توسط پزشک معاینه شوید.
نتیجه گیری
مراقبت از گوش ترکیبی از چند رفتار ساده است؛ تمیز کردن ایمن بدون فروکردن هیچ وسیلهای در عمق، محافظت از گوش در برابر صداهای بلند، استفاده هوشمندانه از هدفون، توجه به وضعیت گوش در حمام و استخر و جدی گرفتن علائم هشداردهنده. گوشها بخش ظریف و ارزشمند بدن هستند و بسیاری از آسیبهای شنوایی، در صورت پیشگیری و مراجعه به موقع، قابلاجتناب یا کنترلپذیرند. با چند عادت کوچک و آگاهانه، میتوانیم شنوایی خود را برای سالهای طولانی حفظ کنیم. 👂💚
به اشتراک گذاری نظرات شما
اگر شما هم تجربهای در زمینه مراقبت از گوش دارید، مثلاً تغییری که در عادت استفاده از هدفون دادهاید، روشی که برای جلوگیری از عفونت گوش هنگام شنا استفاده میکنید یا مراجعهای که بهموقع جلوی مشکل جدی را گرفته است، خوشحال میشوم آن را در بخش نظرات بنویسید تا بقیه هم از تجربه شما استفاده کنند. 🌱
