تاریخچه و آداب و رسوم چهارشنبه سوری 🔥+ شعرهای چارشنبه سوری

تاریخچه و آداب و رسوم چهارشنبه ؛ یکی از آیین‌های سالانه و دیرینه‌ی ایرانیان جشن چهارشنبه سوری یا به عبارتی دیگر بصورت عامیانه به آن چارشنبه سوری می گویند. ایرانیان آخرین سه شنبه سال خورشیدی را با بر افروختن آتش و پریدن از روی آن به استقبال نوروز می روند. چهارشنبه سوری، یک جشن بهاری است که پیش از رسیدن نوروز برگزار می شود. در ادامه برای آشنایی با تاریخچه، آداب و رسوم و اشعار چهارشنبه با بخش فرهنگ و هنر ماگرتا همراه باشید.

همچنین پیشنهاد می کنیم مقاله “تاریخچه و آداب و رسومات عید نوروز” را بخوانید.

چهارشنبه سوری، سالانه در سراسر جهان، به مناسبت های مختلف مثل مذهبی، عقیدتی، سوگواری و بزرگداشت، جشن ها، عزاداری ها و مراسم کوچک و بزرگی برگزار می شود. برای مثال می توان به جشن کریسمس (سالروز میلاد مسیح) جشن شکرگزاری کشور هند و بسیاری موارد دیگر اشاره کرد.

ایران هم مثل دیگر کشور های جهان، سالانه مراسم و جشن های زیادی را برگزار می کند که هریک، شرایط تاریخی، مناسبتی و حتی برگزاری خاصی دارند؛ برای مثال در ماه محرم کل کشور عزاداری می کنند و در اول فروردین ماه هر سال، جشن نوروز برگزار می شود. چهارشنبه سوری، یکی از جشن های مهم و سنتی ایران است که از زمان های خیلی دور تا به امروز، نسل به نسل بین مردم منتقل شده است.

این سنت امروزه دستخوش تغییرات زیادی شده و شکل و شمایل قدیمی خود را از دست داده است و تبدیل به یک سری آتش بازی های صرفا خطرناک شده که نه تنها باعث شادی و جشن عموم مردم نمی شود؛

بلکه باعث ایجاد رعب و وحشت بین مردم و همچنین آسیب رساندن به یکدیگر می شود. با اینکه نیروهای امنیتی و انتظامی، تلاش زیادی برای جلوگیری از آسیب ها و رفتارهای خطرناک بعضی از افراد انجام می دهند؛ اما همچنان شاهد از این دست اتفاق ها در این جشن بزرگ سالانه هستیم.

آخرین چهارشنبه سال ۹۸ روز ۲۸ اسفند ۹۸ است و جشن چهارشنبه سوری از شب قبل یعنی شب سه شنبه ۲۷ اسفند ۹۸ برگزار می شود.

چهارشنبه سوری نام جشنی است که تغییر یافته مراسم باستانی پنج روز آخر سال به نام پنجه دزدیده یا اندرگاه است.

این جشن برگرفته از آیین زرتشتی است که ایرانیان از ۱۷۰۰ سال پیش از میلاد تاکنون در پنج روز آخر هر سال، آن را با برافروختن آتش و جشن و شادی در کنار آن برگزار می کنند…

در گاه شماری زرتشتی یک سال شامل ۳۶۵ روز یا ۱۲ ماه است که هر کدام دقیقاً ۳۰ روز بوده و ۵ روز انتهایی سال جدا از ماه ها به حساب می آمده و «پنجه» نامیده می شود که البته در هر ۴ سال یک بار ۶ روز می شود.

در این گاه شمار روزی به عنوان چهارشنبه و به طورکلی ۷ روز هفته وجود ندارد بلکه ۳۰ روز ماه و ۵ روز انتهای سال هرکدام با نام خاصی نام گذاری می شود.

ایرانیان قبل حمله تازیان این ۵ روز آخر سال را با روشن کردن آتش جشن می گرفتند و بر این اعتقاد بودند که در این ۵ روز ارواح درگذشتگان به زمین سفر می کنند و با همراه خانواده هایشان و برای آنها برکت،

دوستی و پاکی در سال آینده طلب خواهد کرد ولی بعد از حمله تازیان به دلیل مخالفت های آن روزگار در برپایی این مراسم ایرانیان روز چهارشنبه را که نزد اعراب نحس بوده را انتخاب کردند و آتش افروزی در این روز را با نحسی آن روز توجیه کردند.

در شاهنامه فردوسی اشاره هایی درباره بزم چهارشنبه ای در نزدیکی نوروز وجود دارد که نشان دهنده کهن بودن این جشن است. مراسم سنتی مربوط به این جشن ملی، از دیرباز در فرهنگ سنتی مردمان ایران زنده نگاه داشته شده است.

واژهٔ «چهارشنبه‌ سوری» از دو واژهٔ چهارشنبه نام یکی از روزهای هفته و سور به معنای جشن و شادی ساخته شده‌است. طبق آیین باستان در این روز آتش بزرگی برافروخته می‌شود که تا صبح زود و برآمدن خورشید روشن نگه داشته می‌شود،

که این آتش معمولاً در بعد از ظهر زمانی که مردم آتش روشن می‌کنند و از روی آن می‌پرند، آغاز می‌شود و در زمان پریدن می‌خوانند: «زردی من از تو، سرخی تو از من». این جمله نشانگر مراسمی برای تطهیر و پاک‌سازی مذهبی است که واژه «سوری» به معنی «سرخ» به آن اشاره دارد.

به بیان دیگر مردم خواهان آن هستند که آتش تمام رنگ پریدگی و زردی، بیماری و مشکلاتشان را بگیرد و به جای آن سرخی و گرمی و نیرو به آن‌ها بدهد. چهارشنبه ‌سوری جشنی نیست که وابسته به دین یا قومیّت افراد باشد و در میان بیشتر ایرانیان رواج دارد.

همانطور که گفتیم چهارشنبه سوری نام جشنی است که ایرانیان در روزهای آخر سال برگزار می کنند و با آن به استقبال عید نوروز می روند. همانطور که می دانیم تاریخچه چهارشنبه سوری بسیار غنی است و در شاهنامه فردوسی هم به این جشن اشاره شده است. بد نیست به این نکته اشاره کنیم که در ایران باستان این آئین کاملا با زرتشتیان مرتبط نبوده زیرا مطابق آئین های زرتشتی پریدن از روی آتش عملی مکروه محسوب می شود. در ادامه به اصلی ترین آئین های چهارشنبه سوری می پردازیم.

برافراختن آتش:

عنصر اصلی جشن چهارشنبه سوری آتش است و در زمان برپایی این جشن نردم دور آتش حلقه می زنند، از روی آن می پرند و غم ها و مشکلاتشان را به آتش می سپارند.

کوزه نو:

در این شب مردم قدیم کوزه های سفالی خود را به بالای بام خانه می بردند و به پایین پرتشان می کرده اند و پس از آن که کوزه های می شکستند، کوزه هایی نو را جایگزین آنها می کردند. آنها معتقد بودند تمام باد ها و قضاهای بد در کوزه متراکم می شوند و با این کار، بلاها رفع می شده اند.

آجیل مشکل گشا:

در زمانی که آتش بر افروخته می شد، اقوام و دوستان با گردهمایی به دور هم، آجیل مشگل گشا می خوردند و بر این باور بوده اند کسی که این آجیل را در آن زمان می خورد با دیگران مهربان تر شده و از خیانت دوری می کنند. آجیل مشکل گشا همان دانه های نباتی متبرک شده به نمک هستند.

فالگوشی:

طبق این رسم قدیمی، در زمان برپایی جشن چهارشنبه سوری دختران جوان نیت می کردند و پس از آن پشت دری می ایستادند و سخنان افراد خانه را گوش می کردند و به تعبیر نیت خود بر اساس سخنان اهالی خانه می پرداختند.

قاشق زنی:

یکی از رسم های جالب که در تاریخچه چهارشنبه سوری جایگاهی دارد رسم قاشق زنی است. طبق این رسم دختران و پسران چادری سر کرده و چهره خود را می پوشاندند و با رفتن به خانه همسایگان، با توجه به صدای قاشق زنی ای که همسایه می شنود از آنها آجیل و شیرینی می گرفتند. همسایگان کاسه های آنها را پر از آجیل و شیرینی می کرده اند.

شال اندازی:

آیین شال‌اندازی یکی دیگر از رسوم چهارشنبه سوری است که در بیشتر روستاها و شهرها رواج داشته و تاکنون نیز اعتبار خود را در شهرها و روستاهای همدان و زنجان و برخی نقاط دیگر حفظ کرده‌است.

جوانان چندین دستمال حریر و ابریشمی را به یکدیگر گره زده، از آن طنابی رنگین بلند درست می‌کردند و از راه پلکان خانه‌ها یا از روی دیوار، آن را از روزنه دودکش وارد منزل می‌کنند و یک سر آن را خود در بالای بام در دست می‌گرفتند،

آنگاه با چند سرفه بلند صاحبخانه را متوجه ورودشان می‌سازند. صاحبخانه‌ها که منتظر آویختن چنین شال‌هایی هستند، به محض مشاهده طناب رنگین، آنچه قبلاً آماده کرده، در گوشه شال می‌ریزند و گره‌ای بر آن زده، با یک تکان ملایم، صاحب شال را آگاه می‌سازند که هدیه سوری آماده‌است. آنگاه شال‌انداز شال را بالا می‌کشد.

آنچه در شال است هم هدیه چهارشنبه سوری است و هم فال. اگر هدیه نان باشد آن نشانه نعمت است، اگر شیرینی نشانه شیرین کامی و شادمانی، انار نشانه کثرت اولاد در آینده و گردو نشان طول عمر، بادام و فندق نشانه استقامت و بردباری در برابر دشواری‌ها،

کشمش نشانه پرآبی و پر بارانی سال نو و اگر سکه نقره باشد نشانه سپیدبختی است و در برخی نقاط به نوعی خواستگاری غیر مستقیم بوده‌است در این مراسم پسری که قصد داشت با دختری ازدواج کند با این روش پاسخ از دختر می‌گرفتند.

اما در سال های اخیر بجای این رسومات زیبا برخی از مردم ترقه بازی می کنند و باعث می شوند این رسم های زیبا فراموش شوند.

آیین های اضافه:

علاوه بر افروختن آتش، آیین‌های مختلف دیگری نیز در بخش‌های گوناگون ایران در زمان این جشن انجام می‌شوند. برای نمونه، در تبریز، مردم به چهارشنبه‌بازار می‌روند که با چراغ و شمع، به‌طرز زیبایی چراغانی شده‌است.

هر خانواده یک آینه، دانه‌های اسفند، و یک کوزه برای سال نو خریداری می‌کنند. در برخی از بخش‌های ایران در روز بعد از چهارشنبه‌سوری، خانه‌تکانی آغاز می‌شود. در شیراز، مردم آش رشته می‌پزند و برای خانه‌های همدیگر ارسال می‌کنند.

آتش بازی در شب چهارشنبه سوری در زمان ناصرالدین شاه و به وسیله ی فرانسوی ها در ایران رواج پیدا کرد.

در ابتدا فقط برای سرگرمی شاه این نمایش انجام می شد پس از آن مردم هم در این سرگرمی سهیم شدند و دستور نمایش آن در میدان توپخانه صادر شد و مردم در آن جا به تماشای آتش بازی می ایستادند و کم کم به شکلی که امروزه اجرا می شود در آمد.

تق تق تق فش فشه

فاصلمون کم بشه

هیزم و نفت و آتیش

دوستت دارم خداییش

سیب زمینی به سیخه

عکس گلت به میخه

غماتو بیار فوتش کن

کینه داری شوتش کن

هوا بهاری میشه

سرما فراری میشه

زردی ازت دور بشه

هرچی بخوای جور بشه

بیاین آتیش روشن کنیم که آخر ِ زمستونه

چارشنبه امسالیمون حسابی آتیش بارونه

غم و به آتیش بزنیم سرخی ِ آتیش مال ما

درد و بلاها دور بشه از خونه امسال ما

آرش و کیخسرو و جم با همه اجداد ما

از گرمی آتیشامون دعوت بشن به خونه‌ها

کوزه جهل و بشکنیم از پشت بوم اندیشه

اسپند به آتیش بزنیم چشم حسودا کور بشه

بیاین دعا کنیم با هم دوباره آزادی بیاد

محنت بره روزی بیاد غم بره و شادی بیاد

اهریمنا عاصی بشن از شادی امسال ما

کور بشن و دور بشن و دود بشن و برن هوا

شعر برای چهارشنبه سوری و از رو آتش پریدن

کردم از کودکی یادی

توی کوچه ی قدیمی

شبای چارشنبه سوری

باسرو صداوشادی

آتشی بر پا می کردیم

غصه ها می شد فراری

نمی زد کسی ترقه

نمی شد شیون وزاری

همسایه با مهربونی

به ماها می داد شیرینی

شبای شوروصفا بود

شبای چارشنبه سوری

از اون روزی که رفتی

هزار سال که مْردم

عقربه هایم عْمرم

بی تو نای رفتن ندارن

رسید از راه شب چهارشنبه سوری

عاشقای شهر من

هم جفت به جفت نشستن

خنده هاشون طعم شادی

لحظه هاشون شعله های آتیش

حلقه عاشقی به انگشت

سوت و کور

تنگ وتاریک

سردُ وساکت

لحظه های خونه من

بی تو اینجا موندنم نیست

پریدن از رو آتیش به دلم نیست

فال حافظ

سبزه سفره

سنت فالگوش ایستادن

دلم نیست

در هوای این جماعت

چهارشنبه سوری

شبی بود و گذشت …

ماندم با

آتش بازیه مدام چشمانت

چه کنم؟

عید در راه است وپیش از آن

شب چهارشنبه سوری

تو فرزندم

تو دلبندم

در این پایان سال دل خون نکن مادر

تو ای نو گل،

نهال نوشکفته در دل مادر

بیا در آینه بر چشم ِخود بنگر

و بر گل های لبخندت

بر آن شاخسار دستانت

و بر ساق نهالی نوشکفته،سرو ِپاهایت

تو را برجان خود سوگند

که آتش جنس شیطان است

ریاکاری درخشان،

لیک سوزان است

جهنم باشد آخر،کار هر فرزندآتش باز

بیا در آخرین روزهای سال کهنه یاد آریم

بیا در آتش سینه به هم ،

پیمانی نگه داریم

که عهدی ست بین جان و خالق یکتا

دراین نعمت

و بر پاسَش،

که دادش خالق یکتا

چهارشنبه سوری در پیش روی ماست

همه بدبختی ها در پشت

روزای خوش همه در پیش

چه غوغا میکنه آتیش!

سه شنبه آخر سال امشب

جشن صدا و نور و حال امشب

چهارشنبه سوری شده باز دوباره

از رو آتیش بپره که چند روز دیگه بهاره

چهارشنبه سوری شده باز دوباره

از رو آتیش بپره که چند روز دیگه بهاره

آی یکی یکی میایم پیش

می پریم از رو آتیش

زردی هامون رو میدیم

سرخی به جاش می گیریم

زردی هامون رو میدیم

سرخی به جاش می گیریم

توصیه ما به تمام جوانان و نوجوانان این است که نکات ایمنی را در شب چهارشنبه سوری رعایت کنند و شب خوش و خاطره انگیزی برای خانواده هایشان رقم بزنند. سعی کنید به هیچ وجه سمت مواد محترقه و آتش زا نروید و شب چهارشنبه سوری امسال را به دلیل شیوع بیماری کرونا در خانه هایتان بمانید و به بیرون نروید. شاد و سلامت باشید.