جواب خودارزیابی درس اول علوم و فنون دهم انسانی ⚜️ صفحه ۱۹ و ۲۰

جواب سوالات درس اول «مبانی تحلیل متن» کتاب علوم و فنون ادبی (۱) پایه دهم انسانی که شامل خودارزیابی صفحه ۱۹ و ۲۰ می باشد را در ادامه در بخش آموزش و پرورش ماگرتا برای شما دانش آموز عزیز آماده کرده‌ایم.

پاسخ درس بعدی: جواب درس دوم علوم و فنون دهم انسانی

جواب خودارزیابی صفحه ۱۹ علوم فنون دهم انسانی

۱- مفهوم «متن» را با ذکر دو مثال توضیح دهید.

هر چیزی که ذهن انسان را درگیر کند و ما را وادار به اندیشیدن کند، متن است. هرگاه سخن از متن می شود هدف و مقصود ما فقط نوشتن و خواندن نیست بلکه متن می تواند هر یک از حواس پنچ گانه باشد (به طور مثال حس بویایی یک نوع متن است. حس چشایی به نوع خود یک متن است)، اگر هر یک از این حواس خوانده شود به آن متن شنیداری و خوانداری گفته می شود و در این کتاب مقصود از متن آثار ادبی و شعر است.

یا اینکه مثلاً وقتی در ماشین نشسته‌ایم و صدای رادیو یا بوی نان تازه از نانوایی می‌آید، ذهن ما مشغول پردازش این اطلاعات می‌شود. پس صداها، بوها و هر چیز دیگری که به ما معنا می‌دهد، نوعی متن محسوب می‌شود.

۲- یکی از آسان‌ترین و کاربردی ترین شیوه‌ها در بررسی و تحلیل متن چیست؟
بررسی آن متن در سه قلمرو زبانی، ادبی و فکری می‌باشد.

۳- با توجه به قلمرو فکری، دیدگاه خود را درباره محتوا و موضوع سروده زیر بنویسید.

آب را گل نکنیم؛
در فرودست انگار، کفتری می‌خورد آب
یا که در بیشه دور، سیرهای پَر می‌شوید
یا در آبادی، کوز های پُر می‌گردد.
آب را گل نکنیم؛
شاید این آب روان، می‌رود پای سپیداری، تا فرو شوید اندوه دلی؛
دست درویشی شاید، نانِ خشکیده فرو برده در آب … .
سهراب سپهری

متن مذکور نوعی متن عرفانی است که در آن شاعر بر آن است تا با استفاده از بینش عرفانی و یاری طبیعت، مهربانی و محبت را میان همه رویدادهای زندگی پدید آورد. شاعر در این شعر از شهر آرزوهایش و آرمانی‌اش می‌گوید و خوش بین است. آب مثالی برای پاکی و زندگی است و گل نماد نادرستی و زشتی است. روح بزرگ سهراب سپهری در این سروده مشهور است.

۴- در خوانش دقیق شعر زیر، به چه نکاتی باید توجه کرد؟

نهنگی بچه خود را چه خوش گفت:
به دین ما حرام آمد کرانه
به موج آویز و از ساحل بپرهیزد
همه دریاست ما را آشیانه
اقبال لاهوری

ابتدا با چشم خوانی، نگاهی کلی از آغاز تا پایان به شعر می‌اندازیم. پس از آن متن را از ابتدا تا انتها بدون توقف برای تشخیص لحن و ریتم آن می خوانیم. پس از آشنایی با لحنی مناسب که که روایی – داستانی و اندرزی است، می‌خوانیم.

۵- سروده زیر را بخوانید و با توجّه به قلمرو ادبی، «کنایه، تشبیه، تشخیص، مَثَل و مراعات‌نظیر» را شناسایی کنید.

هرکه زین گلشن، لبی خندان‌تر از گل بایدش
خاطری فارغ ز عالم چون توکل بایدش
خُرده‌ای از مال دنیا در بساط هر که هست
جبهه وا کرده‌ای پیوسته چون گُل بایدش
هر که می‌خواهد که از سنجیده گفتاران شود
بر زبان، بندگرانی از تأمّل بایدش
صبر بر جور فلک کن تا برآیی روسفید
دانه چون در آسیا افتد تحمل بایدش
قطره آبی که دارد در نظر گوهر شدن
از کنار ابر، تا دریا تنزّل بایدش
صائب تبریزی

کنایه: خرده‌ای در بساط داشتن (مال اندک)، جبههٔ  واکرده داشتن (خوش رویی و خوش اخلاقی)، روسفید برآمدن (موفق و ممتاز شدن)، گوهر شدن (با ارزش شدن)
تشبیه: خاطر فارغ به توکل، جبههٔ واکرده به گل تشبیه شده‌اند.
تشخیص: خندان بودن گل، جبهه گشاده بودن گل، صبور و شکیبا بودنِ دانه، این که قطر، خیال گوهر شدن در سر دارد.
مَثَل: دانه جون در آسیا افتد تحمل بایدش
مراعات‌نظیر: آب، ابر، گلشن، گل/ قطره، گوهر، دریا/ آسیاب، دانه.

۶- در ادامه سوالات درس اول علوم و فنون دهم انسانی از شما خواسته شده است که با توجه به متن زیر، به پرسش‌ها پاسخ دهید.

شنیدم که خلیفه‌ای خوابی دید، بر آن جمله که پنداشتی که همه دندان‌های او بیرون افتادی به یک بار. بامداد، خواب‌گزاری را بخواند و پرسید که: «تعبیر این خواب چیست؟» مُعبَّر گفت: «زندگانی امیر، دراز باد، همه اَقربای تو پیش از تو بمیرند، چنان که کس از تو بازنماند.» خلیفه گفت: «این مرد را صد چوب بزنید؛ چرا بدین دردناکی سخن اندر روی من بگفت؟! چه اگر همه اقربای من پیش از من بمیرند، پس آن‌گاه، من که باشم؟!»

خواب‌گزاری دیگر بیاوردند. همین خواب با وی بگفت. خواب‌گزار گفت: «بدین خواب که امیر گفت، دلیل کند که خداوند، دراز زندگانی تر از همه اقرابای خویش بود.» خلیفه گفت: «تعبیر از آن بیرون نشد (سخن همان است)؛ امّا از عبارت تا عبارت، بسیار فرق است؛ این مرد را صد دینار بدهید.»
قابوس نامه 

الف) دو ویژگی زبانی را استخراج کنید.
کاربرد (ی) استمراری در آخر فعل به جای (می) استمراری در اول فعال
کاربرد دستور تاریخی
کاربرد اندر به جای در
استفاده از واژه‌ی عربی اقربا به جای نزدیکان
سادگی و روانی جملات

ب) چه عاملی سبب شد خلیفه، رفتاری متفاوت با دو خواب‌گزار داشته باشد؟
تفاوت در شیوه‌ی بیان، توجه به موقعیت سخن و انتخاب و گزینش کلمات و اصل بلاغت موجب شد خلیفه از دو گفته برداشت‌هایی متفاوت داشته باشید.

۷- حکایت زیر را بخوانید و آن را از دید قلمرو ادبی و فکری، بررسی کنید.

روزی شخصی پیش بهلول، بی‌ادبی نمود. بهلول او را ملامت کرد که چرا شرط ادب به جا نیاوردی؟ او گفت: «چه کنم؟ آب و گِل مرا چنین سرشته‌اند.» گفت: «آب و گلِ تو را نیکو سرشته‌اند، امّا لگد کم خورده است!» لطایف الطّوایف

قلمرو ادبی:
مراعات نظیر: آب و گل
تضاد: بی ادب و ادب
مجاز: آب و گل مجاز از انسان
تلمیح: بهلول
کنایه: لگد کم خورده است
ضرب المثل: آب و گل مرا چنین سرشته‌اند

قلمرو فکری:
نویسنده به شیوه ای طنز می گوید که سرشت همه‌ی انسان ها به خوبی خلق شده است. آموزش افراد را برتر و متفاوت می کند. به اهمیت تربیت اخلاقی و به نکوهش بی‌ادبی می‌پردازد.

✅ به پایان جواب خودارزیابی درس اول صفحه ۱۹ علوم و فنون دهم انسانی رسیدیم، جهت مشاهده گام به گام سایر دروستان کافیست نام آن را به همراه عبارت ماگرتا در گوگل جست و جو کنید. همچنین اگر سوالی داشتید حتما آن را از بخش نظرات بپرسید.