جواب خودارزیابی درس دوم علوم و فنون دهم انسانی ⭕️ صفحه ۲۳ و ۲۴ و ۲۵

جواب سوالات درس دوم «سازه ها و عوامل تاثیرگذار در شعر فارسی» کتاب علوم و فنون ادبی (۱) پایه دهم انسانی که شامل خودارزیابی صفحه ۲۳، ۲۴ و ۲۵ می باشد را در ادامه در بخش آموزش و پرورش ماگرتا برای شما دانش آموز عزیز آماده کرده‌ایم.

پاسخ درس بعدی: جواب درس سوم علوم و فنون دهم انسانی

جواب خودارزیابی صفحه ۲۳ علوم و فنون دهم انسانی

۱- نمونه‌های زیر را بخوانید؛ آنها را از دید آهنگ و موسیقی با هم مقایسه کنید و تفاوت آنها را بیان کنید.

الف) ای ساربان آهسته ران کارام جانم می‌رود
وان دل که با خود داشتیم با دلستانم می‌رود
محمل بدار ای ساربان، تندی مکن با کاروان
کز عشق آن سرو روان، گویی روانم می‌رود
سعدی

پاسخ اول: وزن شعر تند، طرب انگیز و کشش‌های آوایی آن بلند و کشیده است، استفاده مکرر از مصوت «ا» ضمن ایجاد واج آرایی ضرب آهنگ شعر را کند کرده است. هم چنین کاربرد قافیه در میانه مصراع اول موسیقی شعر در کنار ردیف و قافیه پایانی غنی‌تر شده است.

پاسخ دوم: آهنگ و موسیقی این شعر، با وجود وزن عروضی پرشور و هیجان‌انگیز، ملایمی و کششی خاص دارد که با محتوای آن همخوانی کامل ندارد.

ب) مرا در منزل جانان چه امن عیش چون هر دم
جرس فریاد می‌دارد که بربندید محمل‌ها
شب تاریک و بیم موج و گردابی چنین هایل
کجا دانند حال ما سبکباران ساحل‌ها
حافظ

پاسخ اول: ضرب آهنگ شعر تند و هیجان آورست خواننده را هنگام خوانش شعر به وجد می‌آورد. پاره‌های آوایی یکسان، پی در پی و تقارن مصراع‌ها را دقیق‌تر نمایان می‌کنند.

پاسخ دوم: در این شعر کوتاه، با مطالعه‌ی دقیق بیت‌ها، درنگی منظم در میانه‌ی هر مصرع به چشم می‌خورد. گام‌های آوایی تند و پی‌درپی، نظم و آهنگ خاصی را به وجود آورده که باعث ایجاد توازن در پاره‌های کلامی شده است.

پ) بیا تا همه دستِ نیکی بریم
جهانِ جهان را به بد نسپریم
نباشد همی نیک و بد پایدار
همان به که نیکی بود یادگار
فردوسی

پاسخ اول: وزن تند، ضربی، و کوبنده است بیشتر هجاها از ترکیب صامت و مصوت‌های کوتاه پدید آمده‌اند که عاملی برای ایجاد وزن ضربی هست.

پاسخ دوم: لحن حماسی و وزن و آهنگ کوبنده و با فشار آوایی همراه است.

ت) ای مِهر تو در دل‌ها، وی مُهر تو بر لب‌ها
وی شور تو در سرها، وی سرّ تو در جان‌ها
تا خار غم عشقت، آویخته در دامن
کوته نظری باشد، رفتن به گلستان‌ها
گر در طلبت رنجی ما را برسد شاید
چون عشق حرم باشد، سهل است بیابان‌ها
گویند مگو سعدی چندین سخن از عشقش
می‌گویم و بعد از من، گویند به دوران‌ها
سعدی

پاسخ اول: وزن شعر، تند، ضربی و شاد هست، پاره‌های آوایی شعر در پایان هر نیم مصراع یک در میان تکرار می‌شوند که سبب می‌شود تا نظم میان هجاهای موجود در شعر بهتر درک شود.

پاسخ دوم: در این شعر، هر مصرع به دو بخش مساوی تقسیم شده و این تقسیم‌بندی، آهنگی دلنشین به آن بخشیده است. با کشش دادن به آغاز هر بخش و کوبش پایان آن، موسیقی شعر تقویت شده و شنونده را بیشتر درگیر می‌کند.

۲- نمونه‌های زیر را بخوانید و درباره تفاوت عواطف و حس و حال حاکم بر فضای شعر، گفت‌وگو کنید.

الف) ای نفَسِ خرّم باد صبا
از برِ یار آمده‌ای، مَرحبا
قافلۀ شب، چه شنیدی ز صبح
مرغ سلیمان، چه خبر از سبا؟
بر سرِ خشم است هنوز آن حریف
یا سخنی می‌رود اندر رضا؟
غزلیات، سعدی

شعر ذکر شده از سعدی شاد و طرب انگیز است و خشنودی و شور در روح ‌انسان ایجاد می‌کند و گویی می‌خواهد شادی و شور را برای خواننده بازگو کند. در واقع شعر، با ریتمی تند و پرانرژی، لبریز از امید و شادی است. واژه‌های مثبت و شاداب مانند خرم، صبا و مرحبا، این حس خوشایند را به خواننده منتقل می‌کنند و روح او را نوازش می‌دهند.

ب) زین درد، خون گریست سپهر و ستاره هم
خون گشت، قلبِ لعل و دلِ سنگ خاره هم
بر سر زدند از اَلَم زاده بتول
تنها همین نه مریم و هاجر، که ساره هم
بستند راه مهلت او از چهار سو
تنها نه راه مهلت او، راه چاره هم
کردند قتل عام به نوعی که شد قتیل
از کودکان آل نبی، شیرخواره هم
بر قتل شیرخواره نکردند اکتفا
تاراج برده‌اند ز کین، گاهواره هم
بر خور نشست از اثر نعل میخ کوب
تنها نه نقش ماه، که نقش ستاره هم
آن پیکر شریف چو بر روی خاک ماند
بر روی او پیاده گذشت و سواره هم
زین نظم، شد گشوده به رویم درِ اَلَم
بر قلب من نشست، ز مَرْهَم، هزار هم
فدایی مازندرانی

شعر فدایی مازندرانی بار معنایی سنگینی دارد و محتوایی غم‌انگیز و اندوهگینی دارد که وزن شعر با محتوای آن هم‌سو است. شاعر در این شعر، با بهره‌گیری از وزن کند و آهسته و ترکیب صداهای ناهماهنگ، عمق غم و اندوه خود را نسبت به واقعه کربلا و عاشورا به تصویر کشیده است. این اثر هنری، احساسات مذهبی شاعر را در مواجهه با این رویداد تاریخی به زیبایی بیان می‌کند.

پ) معشوقه بسامان شد، تا باد
چنین باداکفرش همه ایمان شد، تا باد چنین بادا
ملکی که پریشان شد، از شومی شیطان شد
باز آنِ سلیمان شد، تا باد چنین بادا
یاری که دلم خَستی، در برخِ ما بستی
غمخواره شد، تا باد چنین بادا
زان خشم دروغینش، زان شیوه شیرینش
عالم شکرستان شد، تا باد چنین بادا
عید آمد و عید آمد، یاری که رمیده آمد
عیدانه فراون شد، تا باد چنین بادا
مولوی

مولوی در این شعر از وزنی شاد و تند بهره برده است و شوق عاشقانه به خواننده منتقل می‌کند. هجا‌ ها کوتاه و ضربی است. وزن و محتوای شعر با یکدیگر هم‌سو هستند و موجب افزایش تاثیرگذاری این شعر شده است.

توضیح بیشتر درباره این شعر: شاعر با انتخاب دایره واژگانی شاد و بزم‌آور مانند “سامان”، “سلیمان” و استفاده از ضرب‌آهنگ تند، فضای شادی و نشاط را در شعر پررنگ کرده است. تصویرسازی‌های زنده و به‌کارگیری مفاهیم متضاد همچون “کفرش همه ایمان شد” و “ملکی که پریشان شد”، بر شدت شادی ناشی از بازگشت معشوق و عمق احساسات شاعر تأکید دارد. این تضادها، کنتراست جذابی ایجاد کرده و شادی را دوچندان نشان می‌دهد.

ت) دیو پیش توست پیدا، زو حذر بایدت کرد
چند نالی تو چو دیوانه ز دیو ناپدید
چون نخواهی کت ز دیگر کس جگر خسته شود
دیگران راه خیره خیره دل چرا باید خَلید
برگُزین از کارها پاکیزگی و خوی نیک
کز همه دنیا گُزینِ خلقِ دنیا این گزید
نیکخو گفته است یزدان، مر رسول خویش را
خوی نیک است ای برادر، گنج نیکی را کلید
ناصرخسرو

این شعر از ناصر خسرو حالتی خشک‌‌، رسمی و جدی دارد و پند و اندرز‌گویی بر فضای شعر چیره شده است. در این شعر آموزنده، شاعر با لحنی پندآمیز و خیرخواهانه، مخاطب خود را به سوی فضیلت و نیک‌خواهی فرامی‌خواند. ضرب‌آهنگ متوسط شعر، به خوبی انعکاس‌دهنده‌ی روحیات و اندیشه‌های شاعر است و نشان از دغدغه‌ی او برای اصلاح رفتار انسان‌ها دارد. ناصرخسرو با مهربانی و دلسوزی، مخاطب را به انتخاب خوی نیک تشویق می‌کند.

پاسخ درس قبلی: جواب درس اول علوم و فنون ادبی دهم انسانی

✅ به پایان جواب خودارزیابی درس دوم صفحه ۲۳‌ ، ۲۴ و ۲۵ علوم و فنون دهم انسانی رسیدیم، جهت مشاهده گام به گام سایر دروستان کافیست نام آن را به همراه عبارت ماگرتا در گوگل جست و جو کنید. همچنین اگر سوالی داشتید حتما آن را از بخش نظرات بپرسید.