نقد و بررسی فیلم قسم از محسن تنابنده ؛ هیاهویی بی ثمر

فیلم قسم دومین اثر فیلم سینمایی محسن تنابنده و بازگشت او به سینما به عنوان کارگردان پس از فیلم گینس است. با در نظر گرفتن اینکه فیلم اول تنابنده یک کمدی بود، قسم اولین حضور سینمایی او به عنوان کارگردان فیلمی غیرکمدی هم به حساب می آید. با نقد فیلم ماگرتا همراه باشید.

فیلم«قسم» دومین ساخته محسن تنابنده بعد از فیلم «گینس» است و فیلمنامه این فیلم هم نوشته خود تنابنده است. فیلم «قسم» در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر اکران شد و در ۶ قسمت نامزد دریافت سیمرغ شد؛ از جمله در بخش‌های بهترین فیلمنامه برای محسن تنابنده، بهترین بازیگر نقش اول زن برای مهناز افشار و بهترین بازیگر نقش مکمل مرد برای حسن پورشیرازی.

 دومین تجربه تنابنده در زمینه کارگردانی به‌طور حتم برای او یک پیشرفت به حساب می‌آید. با این فیلم، تنابنده نشان داده توانایی ساختن فیلم جدی را هم دارد.

محسن تنابنده علی رغم اینکه در سینما چهره موفقی بوده و بارها سیمرغ بلورین بهترین بازیگر را دریافت کرده، اما برای اغلب مخاطبین ایرانی با نقش ” نقی معمولی ” در سریال « پایتخت » شناخته می شود. این موضوع سایه عظیمی بر فعالیت های این بازیگر در سینما انداخته بطوریکه بسیاری با شنیدن نام او منتظر یک اثر کمدی صرف هستند که موجبات خنده آنها را فراهم کند.

اما تنابنده برخلاف اثر قبلی اش به نام « گینس » که کمدی بود، اینبار با یک درام تنش آمیز به سینما آمده تا بتواند توانایی هایش در کارگردانی و ساخت آثار جدی را محک بزند و سایه سنگین « پایتخت » و آثار کمدی را از سر خود حذف کند.

ریتم فیلم در آغاز بسیار تند است و تماشاگر را به سرعت وارد قصه می‌کند. تقریبا ۵ دقیقه از تماشای فیلم کافی است که دریابید چه اتفاقی افتاده و این افراد چرا در اتوبوسند، به کجا می‌روند و‌ چه قصدی دارند.

با این وجود التهاب بعدی فیلم با ریتم طرح موضوع اولیه چندان هماهنگ نیست و فیلم این فاصله را با دیالوگ‌هایی بیهوده و دعواهای فامیلی مدل مجموعه تلویزیونی پایتخت و یک سوژه عشقی فرعی که نهایتا نقشی هم در ادامه فیلم ایفا نمی‌کند، پر کرده است.

« قسم » تجربه ای متفاوت در سینمای ایران محسوب می شود. اصل ماجرا بر پایه نظریه فقهی ” قسامه ” شکل گرفته است. در این نظریه فقهی زمانی که مدارک و مستندات کافی برای احراز هویت قاتل وجود نداشته باشد، در صورتی که 50 نفر از بستگان پدری مقتول علیه قاتل شهادت دهند، او محکوم خواهد شد.

بر همین اساس ما راضیه را با افرادی در اتوبوس می بینیم که قرار است علیه قاتل خواهرش شهادت بدهند. ایده تنابنده در شکل گیری داستان این بوده که تناقضات رفتاری و گفتاری اعضای همراه راضیه و خودِ این شخصیت را در طول داستان مورد بررسی قرار دهد تا مشخص شود که آیا آنها به اندازه کافی برای شهادت علیه یک فرد صداقت دارند یا خیر.

قسم از نظر فیلم‌برداری و قاب‌ها به دو بخش مختلف تقسیم شده. بخش اصلی مجموعه نماهای داخلی هستند که چندان از امکانات تصویربرداری سینمایی در آن‌ها استفاده نشده و به آثار تلویزیونی شباهت دارند. در کنار این نماها به شکل محدود از نماهای بیرونی استفاده شده که تلاش می‌کنند موقعیت اتوبوس و فضای بیرونی این سفر جاده‌ای را تصویرپردازی کنند.

این دسته از نماها و بویژه لانگ شات‌ها به شکلی محدود استفاده شده‌اند و به جز در چند مورد خاص، چندان بیان سینمایی و پختگی ندارند اگرچه بعضی‌هاشان بی‌ارتباط با فیلم ممکن است از نظر بصری چشم‌نواز باشند.

شاید بتوان گفت که ایده مرکزی فیلم بی شباهت به شاهکار سیدنی لومت یعنی « 12 مرد خشمگین » نیست. در آنجا هم اگرچه در ابتدا همه موافق محکوم شدن قاتل بودند اما در ادامه داستان دیدگاه و اعتقاداتشان به چالش کشیده می شد.

اما متاسفانه « قسم » تنها یک مقدمه جذاب برای مخاطبش دارد و پس از این مقدمه در دَوران تکرار گرفتار می شود و هیچ نقطه عطفی در داستان رخ نمی دهد که بتواند فیلمنامه را گسترش دهد.

آدمهایی که در کنار راضیه در داخل اتوبوس قرار دارند شامل شخصیت های گنگی هستند که هیچکدامشان تبدیل به شخصیت نمی شوند اما تنابنده تا جایی که امکان داشته به آنها خرده پیرنگ اضافه کرده که هیچ ارتباطی به روند اصلی داستان ندارند و از یکپارچگی به دور می باشند.

(خطر لو رفتن) پیچیده‌ترین شخصیت فیلم، خسرو است. خسرویی که در واقع خود مرتکب قتل شده، با تلاش‌های همسرش برای اثبات جرم باجناقش بهمن (با بازی مهران احمدی) مخالف است و حتی در اتوبوس راضیه را تهدید به جدایی می‌کند.

این مخالفت‌ها را که گویی در طول پنج سال هم سابقه داشته، ما باید به پای وجدان بیدار او بگذاریم یا ترسش؟ چون به هر حال او به جز نجمه تنها کسی است که از واقعیت ماجرا خبر دارد و می‌داند که بهمن قاتل نیست.

یا این که می‌ترسد با جلو رفتن پرونده، ممکن است حقایقی از گوشه و کنار آن درز کند و خود گرفتار شود؟ به همین دلیل است که در طول پنج سال از زنش خواسته که پرونده را پیگیری نکند؟

گره‌گشایی پایانی و لحظاتی که همه اعضای پرگوی فامیل یادشان می‌افتد که بخش‌هایی از ماجرا را می‌‌دانسته‌اند و همه چیز مثل پازل کنار هم چیده می‌شود به شدت بد و غیرطبیعی است و فیلمِ نه چندان پررمق تنابنده را به کل از پا می‌اندازد.

در واقع قسم قصد داشته از طریق قصه‌اش نشان دهد خشم و کینه بستگان مقتول می‌تواند به راحتی مانعی باشد در راه دیدن حقایق و با چرخاندن روایت تلاش کند سستی دیدگاه پر اطمینان آدم‌های اتوبوس را نشان دهد که می‌توانست به قیمت جان یک انسان تمام شود.

با این وجود فیلم نه در فیلم‌نامه، نه در فیلم‌برداری و نه در شخصیت‌پردازی بضاعت سینمایی‌کردن ایده‌اش را ندارد.

علیرغم کارگردانی خوب و صحنه‌های جان دار و طبیعی شلوغ درون اتوبوس (که از تاثیر گذاری سریال پر مخاطب پایتخت بر آن هم نباید غافل شویم)، فیلم به کلیت جذاب و تاثیرگذاری نمی‌رسد.

نه سوژه پتانسیل زیادی دارد و نه با پرداخت بکری طرف هستیم. به این شکل است که محسن تنابنده در دومین اثر سینمایی اش هم موفق نمی‌شود. باید دید که تنابنده در تجربه بعدیش چه سبکی را برای آزمودن انتخاب می‌کند.

خلاصه داستان قسم:

راضیه ( مهناز افشار ) به همراه فامیل هایش عازم مشهد هستند تا علیه همسر خواهرش به نام بهمن ( مهران احمدی ) که گمان می رود قاتل باشد شهادت دهند اما…

کارگردان فیلم قسم:

محسن تنابنده : متولد سال 1354 در شهر دامغان می باشد. وی فارغ التحصیل رشته بازیگری از دانشگاه هنر و معماری است و کار بازیگری را با فیلم « دانه های ریز برف » به کارگردانی علیرضا امینی آغاز کرد. تنابنده در کنار بازیگری، فیلمنامه نویسی را هم ادامه داد و در سینما آثاری همچون « چند میگیری گریه کنی ؟ » و « هفت دقیقه تا پاییز » از جمله فیلم هایی می باشند که فیلمنامه آنها توسط محسن تنابنده نوشته شده است. اما اغلب وی را با مجموعه تلویزیونی محبوب « پایتخت » می شناسند. « قسم » پس از « گینس »،  دومین فیلم محسن تنابنده در مقام کارگردان است.