چگونه با کودک لجباز خود رفتار کنیم ؟ ۱۱ راهکار برخورد با لجبازی بچه

در یک تعریف ساده، کودک لجباز کودکی است که از پذیرش و اطاعت از فرمان‌ها و دستورات والدین و یا کسانی که مسئولیت او را به‌عهده دارند سرباز می‌زند.

این امر می‌تواند به‌دلیل:

۱. ویژگی‌های شخصیتی کودک
۲. سن کودک (استقلال طلبی در ۲ تا ۳سالگی و نوجوانی)
۳. و الگوگیری از والدین باشد. (مورد سوم تنها در شرایط حضور دلایل اول و دوم به لجبازی منجر می‌شود)

کودکان لجباز به هیچ صراطی مستقیم نیستند و راضی کردن‌شان حتی به انجام کارهای ساده‌‌ی روزمره مثل مسواک زدن یک جنگ اعصاب دائمی است که والدین را به سُتوه می‌آورد، تا جایی که گاهی پدر یا مادر در نهایت تسلیم خواسته‌ی کودک‌شان می‌شوند و ناخواسته به لجبازی او مُهر تأیید می‌زنند.

این در حالی است که والدین باید در برخورد با لجبازی کودک خود طوری رفتار کنند که او یاد بگیرد با لجبازی نمی‌تواند خواسته‌هایش را پیش ببرد، اما چگونه؟ در ادامه با ما همراه باشید تا ضمن اشاره به گزیده‌ای از توصیه‌های روان‌شناسان کودک و مربیان تربیت فرزند به بررسی راهکارهای برخورد با لجبازی کودکان بپردازیم.

لجبازی کودکان عبارت است از ابراز قاطعیت در عدم تغییر دیدگاه خود درباره یک موضوع. بنابراین روی دیگر لجبازی می‌تواند قاطعیت و اراده باشد. بنابراین ما از یک سو کودکان لجباز و از سوی دیگر کودکان با اراده و قاطع داریم که ممکن است آنها را با یکدیگر اشتباه بگیریم. اینگونه کودکان را نمی‌توان به آسانی فریب داد و یا از کاری که می‌خواهند انجام دهند منصرفشان کرد. این کودکان ترجیح می‌دهند تا خودشان تجربه کنند و آنچه را دیگران به آنها می‌گویند را نمی‌پذیرند.

آنها شجاع هستند و به محدودیت های بزرگسالان اهمیتی نمی‌دهند. هر دوی این کودکان دوست ندارند که دیگران به آنها دستور بدهند و به آنها بگویند که چه بکنند و چه نکنند. آنها بهیچوجه شخصیت مطیع ندارند و به‌جای تکیه کردن بر منابع قدرت بیرونی بر دانش و هوش شهودی خود تکیه می‌کنند.

آنها بی‌نهایت سوال می‌پرسند. اگرچه کنار امدن با این کودکان دشوار است ولکن دارای ویژگی‌های مثبتی هستند. از جمله تحقیقات ۴۰ ساله طولی نشان می‌دهد که این کودکان در کار و تحصیل موفق بوده و در بزرگسالی جزو افراد پردرآمد جامعه هستند.

والدین باید بین کودک لجباز و کودک مصمم و قاطع تفاوت قائل شوند و به آسانی برچسب کودک لجباز را به کودک خود نزنند. رفتار نادرست و غیر صبورانه والدین می‌تواند یک کودک با اراده و قاطع را به یک کودک لجباز تبدیل کند.

تفاوت کودک لجباز با کودک قاطع یا با اراده آن است که خواسته‌های کودک لجباز واکنشی و کوتاه‌مدت است، در حالیکه کودک قاطع میل زیادی به موفقیت دارد و کاری را که می‌خواهد انجام بدهد، رها نمی‌کند.

واکنش‌های صحیح والدین می‌تواند سرسختی کودک را به‌جای آنکه در مقابل والدین قرار بگیرد و آنها را به مبارزه بطلبد او را تبدیل به‌فردی با اراده و قاطع برای رسیدن به اهداف متعالی کند. کودک لجباز و کودک قاطع و با اراده در دیگر ویژگی‌ها مشترک هستند.

۱. بدون دلیل قانع نمی‌شوند: بدترین چیز برای این کودکان آن است که به آنها بگوییم: «این کار را باید انجام دهی چون من به تو می‌گویم». آنها دلیل محدودیت‌ها را باید بدانند در غیر اینصورت آن کار را انجام نمی‌دهند.

۲. خشم شدید و مهار نشدنی: معمولا کودکان از خود اوقات تلخی نشان می‌دهند، ولی خشم این کودکان شدید است و مدت زیادی به‌طول می‌انجامد. این کودکان بلند بلند فریاد می‌کشند، پای خود را بر زمین می‌کوبند و خود را به زمین می‌زنند تا نشان دهند چقدر برای خواسته‌شان می‌توانند جلو بروند.

۳. قوانین مخصوص به خود: آنها تابع قوانین بیرونی نیستند. نمی‌توانید به آنها بگویید ساعت ۱۱وقت خواب است. آنها هر زمان احساس خستگی کنند، می‌خوابند. آنها با قوانین خارجی و تحمیلی به‌شدت مبارزه می‌کنند.

۴. رفتار رئیس مآبانه: آنها در ارتباط با دیگران دستوردهنده هستند. از آنجایی که در ذهن آنها نحوه انجام کار مشخص است بدون احساس شرم و خجالت به دیگران نیز می‌گویند که چطور آن کار را انجام دهند.

۵. سرسختی: کاری را که نخواهند انجام دهند به هیچ وجه انجام نمی‌دهند و هیچ چیز نمی‌تواند آنها را از کاری که می‌خواهند انجام دهند، منصرف کند.

۶. اخطارهایی را که مطابق میل آنها نباشد نادیده می‌گیرند: در صورتی که قصد انجام کاری را داشته باشند نمی‌توان آنها را منصرف کرد. هرچقدر نیز خطرهای پیش رو را به آنها بگویید آنها نمی‌شنوند.

۷. بی‌قرار و ناشکیبا: همه چیز باید طبق زمانبندی آنها انجام شود. نمی‌توانند منتظر کسی یا کاری بمانند.

از دیگر خصوصیات بچه لجباز می توان گفت :

• نیاز شدیدی به توجه و شنیده شدن حس می‌کنند؛
• میلِ تندخویانه‌ای به مستقل بودن دارند؛
• بیشتر از هم‌سالان خود کج‌خلقی می‌کنند؛
• در انجام آنچه مورد پسندشان است وظیفه‌شناس ظاهر می‌شوند؛
• رئیس‌مآبانه رفتار می‌کنند؛
• کارها را با سرعت دلخواه خودشان پیش می‌برند.

۱. با کودک مدارا کنید

با اینگونه کودکان باید مدارا کرد و ابتدا زمینه های بروز لجبازی را شناسایی کرد، سپس کودک را از آن دور کرد ، به عنوان مثال کودکی را که در بازار از والدین می خواهد هر چیزی را برایش بخرند، نباید به بازار بُرد و همیشه درباره برآوردن خواسته هایش یک چیز دیگر را باید جایگزین کرد مثل ابزار پلاستیکی به جای واقعی و دور نگه داشتن وسایل خطرناک از دسترس کودک .

اما کودکان پس از پایان سه سالگی و آغاز چهار سالگی وارد حیطه اجتماعی می شوند و رفتارهای مختلف را از یکدیگر می آموزند و با الگوبرداری منفی سعی می کنند در رابطه با والدین خود آن را اجرا کنند و این امر تا حدود زیادی آگاهانه و هدفمند است و کودک با آزمون و خطاهایی که می کند سعی در به زانو درآوردن والدین و تسلیم آن ها در برابر خواسته هایش دارد

و با این کار به سیطره قدرت خود و خود محوری اش ادامه می دهد و برای این کار ، بهانه هایی نیز برای خود دارد مانند وجود رقیبی به عنوان برادر و یا خواهر کوچکتر و یا به علت رفتن به مهد کودک و یا مواردی از این قبیل ، این گروه از کودکان ، اعتماد به نفس پایینی دارند و نسبت به دیگر کودکان تعارضات درونی بیشتری دارند و سطوح ترس و اضطراب شان بالاتر از همسالانشان است.

۲. به کودک میدان دهید

برای درمان لجبازی کودکان در ابتدا باید روی استقلال آن ها به شکل عملی و فکری کار شود، والدین باید به کودک میدان دهند تا خودش کارهای شخصی اش را انجام دهد و در برخی زمینه ها نظر او را جویا شوند ، فعالیت هایی از این قبیل با عث خودباوری بیشتر کودک و جلب توجه به صورت مثبت می شود و انرژی بالقوه کودک را به سمت مثبت هدایت می کند .

۳. آرامش خود را حفظ کنید

اگر به لجبازی کودک خود با داد و بیداد پاسخ بدهید، گفت‌و‌گوی عادیِ بین شما و کودک‌تان در نهایت به جایی کشیده خواهد شد که از هر دو طرف‌تان فقط صدای جیغ شنیده می‌شود. داد و بیداد شما در واقع جرقه‌ای است برای شروع یک درگیری کلامی که فقط اوضاع را بدتر می‌کند. یادتان باشد که او کودک و ناپخته است و شما که بالغ و فهمیده هستید وظیفه دارید جریان گفت‌وگو را به سمتی هدایت کنید که به یک نتیجه‌ی معقول برسید. به کودک‌ خود کمک کنید تا متوجه شود که باید دست از لجبازی بردارد و آنچه را شایسته است انجام بدهد.

۴. روش تقویت رفتار ناهمساز

وقتی شدت رفتارهای کودک نسبت به قبل کاهش یافت والدین باید روش «تقویت رفتار نا همساز» را اجرا کنند، یعنی رفتار مقابل رفتار منفی کودک را به محض سر زدن از کودک ، تقویت کنند ، مثلا کودکی که گریه می کند به محض آن که ساکت شد ، توسط والدین مورد توجه و تشویق قرار گیرد .

۵. مشکل اصلی را بیابید

در اینگونه موارد باید به دنبال پی بردن به علت مشکل و رفع آن بود.
واکنش هایی نظیر تنبیه کودک و یا بی توجهی به او می تواند زمینه ساز ایجاد تصویری نامطلوب از والدین در ناخودآگاه کودک باشد که بعدها به شکل خشم هدف دار خود را نشان می دهد.

۶. تقویت رفتار مثبت

تشویق کودکان به رشد اعتماد به نفس آنها کمک میکند. همچنین آنها را تشویق به ادامه کار در جهت اهداف خود و حفظ رفتار مثبت سوق میدهد. بنابراین از کلماتی استفاده کنید که نیاز به هیچ گونه مبارزه برای خوابیدن و خوردن غذا وجود نداشته باشد.

 ۷. کودک را کنترل نکنید، او را تربیت کنید

 در اکثر کتاب‌های روانشناسی، محروم‌سازی کودک را به‌عنوان راه مواجهه با کودک لجباز می‌دانند تا از این طریق کودک یاد بگیرد هر چه می‌خواهد را نمی‌تواند با لجبازی به‌دست بیاورد. اما شما لحظه‌ای خودتان را جای کودک لجباز بگذارید.

کسی شما را از آنچه می‌خواهید محروم می‌کند. آیا در این زمان شما به‌عنوان یک کودک با خود خواهید گفت «اه، من چه کار بدی انجام دادم که لجبازی کردم و حرف پدر یا مادرم را گوش ندادم» و یا اینکه به احتمال قوی شما فکر می‌کنید او دارد به من زور می‌گوید، چون از من قوی‌تر است و دائما بفکر راهی برای فرار از زورگویی او هستید.

کودک در این حالت تربیت نمی‌شود و در بهترین حالت او تنها کنترل شده است. با این روش او دنیا را مکانی می‌بیند که هر کس زور بیشتری دارد، می‌تواند حرف خود را به‌کرسی بنشاند و دنیا جایی نیست که بتوان در آن حرف زد و راه‌حل پیدا کرد.

۸. رژیم غذایی مناسب

شاخص های دیگری که باید در نظر داشت ، استفاده از رژیم غذایی صحیح است، مصرف بیش از اندازه سردی ها ، تنقلات، کاکائو، نمک و سرکه باعث تحریکات عصبی کودک و تماشای تلویزیون و بازی های رایانه ای بیش از یک ساعت در روز باعث تشکیل امواج مخرب در مغز کودک و عصبانیت او می شود ،

کم خوابیدن کودک نیز باعث افزایش لجبازی می شود ، خواب شب مهم تر از خواب روز است چون در خواب روزانه عواملی نظیر نور و صدا باعث بر هم خوردن ریتم خواب می شود و کودک با وجود خواب زیاد ، پس از بیداری آرامش ندارد .

۹. اعمال روش خاموشی

از طرف دیگر باید روش «خاموشی» را اعمال کرد ، به این مفهوم که والدین در مقابل رفتارهای منفی کودک هیچ واکنش کلامی ، دیداری و شنیداری انجام نمی دهند و گویی چیزی را ندیده اند ، کودک پس از چند بار تکرار رفتار منفی، به علت دریافت نکردن پاسخ، پی می برد که کارش بیهوده است.

۱۰. با او ارتباط نزدیک برقرار کنید

وقتی کودک خود را به انجام کاری مجبور می‌کنید، خودتان باعث می‌شوید که نافرمانی کند و دقیقا به انجام همان کاری که نهی کرده‌اید ترغیب شود. این مقاومت کودک در واقع یک واکنش غریزی در پاسخ به اجبار است که البته محدود به رده‌ی سنی خاصی نیست و در بزرگ‌سالان نیز اتفاق می‌افتد.

۱۱. مراجعه به مشاور

درباره لجبازی های شدید کودکان که گاه به صورت گریه های طولانی و کبودی لب ها و واکنش های غیر عادی خود را نشان می دهد ، بررسی امواج مغز کودک و مراجعه به روان پزشک و روان شناس کودک ضرورت دارد .

۱. متهم کردن کودک به بد طینتی و لجبازی

دائما به کودک می‌گویید که او کودک لجبازی است و هدفش تنها عصبانی کردن شما است. هنگامی که کودک وسیله خانه را می‌شکند، به‌جای آنکه فکر کنید کودک نیازمند راهنمایی و پرورش است، بدترین انگیزه‌های ممکن را به او نسبت می‌دهید. نگرش شما آن است که احتمالا او می‌خواهد صبر شما را اندازه بگیرد و تا شما را کلافه نکند دست بردار نیست.

۲. تنبیه کودک

 تنبیه برای انجام ندادن خواسته‌های والدین و یا مجبور کردن او برای انجام خواسته والدین یکی از مهمترین فاکتورهایی است که یک کودک بااراده را تبدیل به یک کودک لجباز می‌کند.

۳. بی‌احترامی به کودک

 به‌جهت کم بودن سن کودک به نقطه‌نظرات و احساسات او توجه نمی‌کنید و کودک را جدی نمی‌گیرید، دیدگاه خود را در همه مواقع آگاهانه و درست می‌دانید، حتی شما می‌گویید که کودک چه احساسی دارد یا باید چه احساسی داشته باشد، سخنان نیش دار و متلک به کودک می‌گویید، به خواسته‌ها و احساسات کودک بی‌احترامی می‌کنید، به‌دلیل بی‌حوصلگی وسط حرف کودک می‌پرید و خودتان رشته سخن را به‌دست می‌گیرید، کودک و احساس او را تحقیر می‌کنید. مثال‌ها:

«ولش کن الان خودش لوس کرده، خودش خوب میشه»

«چرا می‌گی از برادرت تنفر داری، من می‌دانم که تو برادرت رو خیلی دوست داری»

«بچه است دیگه نمی‌فهمه»

۴. بی‌توجهی، سرسنگین بودن، قهر کردن

 روش دیگر برای واداشتن کودک به اجرای خواسته‌های خود، بی‌توجهی، سرسنگین بودن و قهر کردن است. حتی بعضی والدین پا را فراتر نهاده و ضربه کاری نهایی را نیز به کودک می‌زنند و او را تهدید به رفتن می‌کنند. الفی کهن این روش را حتی بدتر از تنبیه دانسته و اثرات آن را بلندمدت‌تر می‌داند،

زیرا بد ترین چیز برای کودک محروم شدن از عشق، محبت و توجه مادر و پدر است. این کار مانند آن است که من بدانم شما شدیدا به آب نیازمند هستی و تو را از آن محروم کنم تا شما را مجبور کنم به دستورات من عمل کنی.

۵. پاداش دادن به کودک لجباز

بسیاری از والدین ناآگاهانه به رفتار لجبازی کودک لجباز خود پاداش می‌دهند. وقتی قوانین ناعادلانه و سخت‌گیرانه‌ای برای کودک وضع می‌کنیم و بدون تفکر و به‌دلیل آنکه حوصله فکر کردن و همراهی کردن با درخواست‌های کودک را نداریم به هر خواسته او از روی عادت نه می‌گوییم، با پافشاری و اصرار کودک مواجه می‌شویم. کودک با لجبازی و پافشاری از شما می‌خواهد که به خواست او تن بدهید. شما از پافشاری او خسته می‌شوید و قبول می‌کنید.

کودک می‌فهمد که می‌تواند با اصرار و لجبازی به خواسته خود برسد. بار دیگر مطمئناً بیشتر تلاش خواهد کرد تا صبر شما را لبریز کند و به خواسته‌اش برسد. شما با رفتار خود به او آموخته‌اید که اگر می‌خواهد به خواسته‌اش برسد، باید آن را با لجبازی به‌دست آورد زیرا در غیر اینصورت جواب شما منفی است.

شاید کودک نیازمند فضایی برای بازی است، زیرا رشد فیزیکی او این حرکت و جنب و جوش را می‌طلبد، ولی شما همه کارهای او را به گوش به‌فرمان نبودن و لجبازی او نسبت می‌دهید.

۶. اولویت قائل شدن برای نظم و قانون

 آنچه در خانه شما بیشترین اهمیت را دارد، نظم و انضباط است و کودک تنها زمانی تایید و محبت شما را دریافت می‌کند که مطابق قوانین و خواسته‌های شما عمل کند. هیچگونه انعطافی در قوانین و خواسته‌های خود در هیچ شرایطی قائل نیستید.

به‌طور مثال، اگر پسرخاله همسن کودکتان بعد از مدت‌ها به خانه شما آمده و آنها سخت مشغول بازی با یکدیگر هستند و کودک به شما می‌گوید می‌خواهد کمی دیگر بازی کند، شما در حالیکه می‌توانید انعطاف به‌خرج داده و برای او توضیح دهید که احساس او را درک می‌کنید که چقدر دلش می‌خواهد با پسرخاله‌اش بیشتر بازی کند،

قانون خواب در راس ساعت ۱۰ شب را به او یادآوری کرده و او را مجبور به اطاعت می‌کنید. در حالیکه می‌توانستید به او بگویید که امشب استثنا است و او می‌تواند کمی بیشتر بیدار بماند.

۱. چطور به یک کودک لجباز غذا بدهیم ؟

بچه‌ها ممکن است برخی غذاها را دوست نداشته باشند و شما نیز همیشه نمی‌توانید همان غذایی را که می‌خواهند به آنها بدهید. بنابراین برای اینکه کودک‌ لجبازتان به خوردن غذاهایی که برایش مفید است متقاعد شود، وقت غذا خوردن را به اوقاتی مفرح تبدیل کنید.

مثلا در چیدمان بشقاب غذا خلاقیت به خرج بدهید یا در آماده کردن میز از او کمک بخواهید یا مثلا کودک‌تان را ترغیب کنید قبل از رد کردن غذا فقط یک قاشق از آن را بخورد و مزه‌اش را امتحان کند. همچنین می‌توانید از هر غذایی یک پرس کوچک برایش سرو کنید و بگذارید انتخاب کند و حتی اگر امکانش بود به او بگویید که اگر غذایش را تمام کند، یک جایزه (مثلا دِسِر) خواهد داشت.

۲. چطور به یک کودک لجباز طرز صحیح استفاده از توالت را آموزش بدهیم ؟

آموزش توالت به کودکان کار آسانی نیست، به‌ویژه اینکه با یک کودک لجباز مواجه باشید. برای اینکه توالت رفتن را به کودک سه‌ساله‌ی لجباز خود یاد بدهید، می‌توانید با او در این‌باره صحبت کنید و توضیح بدهید که چگونه باید این کار را انجام بدهد و اگر امتناع کرد با جدیت برخورد نکنید. یادتان باشد که کودکان لجباز ممکن است طرز صحیح استفاده از توالت را دیرتر از سایر کودکان یاد بگیرند، اما باید صبور باشید و به‌جای اینکه به کودک خود فشار بیاورید، به او کمک کنید که این مرحله را پشت سر بگذارد.

۳. چطور یک کودک لجباز را تنبیه کنیم ؟

کودکان به قوانین و نظم‌ و‌ انضباط احتیاج دارند و باید بدانند که برای اقدامات‌شان پیامدهای مثبت یا منفی وجود خواهد داشت‌. بنابراین اطمینان حاصل کنید که کودک شما از پیامدهای سرپیچی از قوانین کاملا آگاه باشد. این پیامدها به‌‌ویژه در مورد کودکان نوپا باید فوری باشند تا کودک بتواند بین عملی که انجام داده و نتیجه‌ای که حاصل شده ارتباط منطقی برقرار کند.

محروم‌سازی موقتی (مثلا کودک باید چند دقیقه‌ی معلوم به علت رفتار ناپسندش روی یک صندلی بنشیند یا گوشه‌ی اتاق بایستد)، کاهش مدت زمان بازی و تماشای تلویزیون یا ملزم کردن کودک به انجام کارهای جزئی منزل نمونه‌هایی از راهکارهای آموزش نظم‌ و انضباط به کودکان لجباز است.

در مورد پیامدهای سرپیچی از قوانین، البته بسته به نوع مشکل، می توانید خلاقیت به خرج بدهید. دقت داشته باشید که قرار نیست با این تمرینات کودک‌تان را تنبیه کنید، بلکه هدف اصلی این است که کودک شما به رفتار اشتباه خود پی ببرد.