جواب خودارزیابی درس نهم علوم و فنون دهم انسانی ⭕️ صفحه ۷۵ و ۷۶

جواب سوالات درس نهم «موازنه و ترصیع» کتاب علوم و فنون ادبی (۱) پایه دهم انسانی که شامل خودارزیابی صفحه ۷۵ و ۷۶ می باشد را در ادامه در بخش آموزش و پرورش ماگرتا برای شما دانش آموز عزیز آماده کرده‌ایم.

پاسخ درس بعدی: جواب درس دهم علوم و فنون دهم انسانی
و
جواب کارگاه تحلیل فصل سوم علوم و فنون دهم انسانی

جواب خودارزیابی صفحه ۷۵ درس ۹ علوم و فنون دهم

۱- در کدام بیت‌ها، آرایه موازنه به کار رفته است؟ دلیل خود را بنویسید.

گر عزم جفا داری، سر در رهت اندازم
ور راه وفا گیری، جان در قدمت ریزم
سعدی
موازنه ندارد، زیرا کلمات دو به دو باهم سجع متوازن یا متوازی ندارند، اندازم و ریزم سجع مطرف هستند. واژه‌های «رهت و قدمت» و «اندازم و ریزم» سجع متوازن نیستند.

ز گرز تو خورشید گریان شود
ز تیغ تو بهرام بریان شود
فردوسی
موازنه دارد، زیرا همه واژه ها مقابل هم سجع متوازن دارند و واژه های بریان و گریان سجع متوازی دارند. واژه‌های «گرز و تیغ» و «خورشید و بهرام» سجع متواز‌ن‌اند. واژه‌های «گریان و بریان» سجع متوازی‌اند.

جفا پل بود، بر عاشق شکستی
وفا گل بود، بر دشمن فشاندی
خاقانی
موازنه دارد، زیرا در بیت سجع متوازن و متوازی وجود دارد کلمات وفا-جفا-پل-گل متوازی‌اند.

همه شوری ونشاطی، همه عشقی وامیدی
همه سحری و فسونی، همه نازی و خرامی
شفیعی کدکنی
موازنه است، زیرا سجع متوازن در بیت وجود دارد. همچنین در بیت آرایه ترصیع به کار رفته است، چون تمام کلمات مصرع اول با کلمات مصرع دوم جز کلمه‌های تکراری سجع متوازی هستند. یعنی علاوه بر هم‌وزنی، در واج پایانی نیز یکسان می‌باشند.

تیر بلای او را جز دل هدف نباشد
تیغ جفای او را جز جان سپر نباشد
خواجوی کرمانی
موازنه است، زیرا کلمات دو به دو سجع متوازن دارند، به جز واژه‌های بلا و جفا که سجع متوازی‌اند.

در بزم ز رخسار دو صد شمع برافروز
وز لعل شکربار، می و نقل فرو ریز
عراقی
موازنه ندارد.

پرواز به آنجا که نشاط است و امید است
پرواز به آنجا که سرودا ست و سرورا ست
فریدون مشیری
موازنه دارد، زیرا همه واژه‌های مقابل هم سجع متوازن یا متوازی دارد.

نظر تا کنی عرض نقل است و می
نفس تا کشی، حرف چنگا ست و نی
بیدل دهلوی
موازنه دارد، زیرا واژه‌های مقابل هم به جز می و نی سجع متوازن دارند.

✅ جواب: در همه بیت ها به جز بیت های اول و ششم موازنه به کار رفته است، زیرا همه واژه‌ها مقابل هم یا سجع متوازن یا متوازی‌اند.

۲- در کدام یک از ابیات، شاعر از آرایه ترصیع، بهره برده است؟ دلیل انتخاب خود را بنویسید.

عالم همه عابدند و معبود یکی است
دنیا همه ساجدند و مسجود یکی است
فرخی یزدی
موازنه دارد، زیرا عالم و دنیا سجع متوازن دارند و بقیه کلمات سجع متوازی دارند.

چرا ننهم؟ نهم دل بر خیالت
چرا ندهم؟ دهم جان در وصالت
خاقانی
موازنه دارد، زیرا دل و جان سجع متوازن دارد و بقیه کلمات در بیت سجع متوازی دارند.

چرا مطرب نمی‌خواند سرودی؟
چرا ساقی نمی‌گوید درودی؟
ابتهاج
آرایه ترصیع ندارد، زیرا واژه‌های مطرب و ساقی سجع متوازن هستند پس موازنه است.

راه وصل تو، راه پر آسیب
درد عشق تو، درد بی درمان
هاتف اصفهانی
موازنه دارد، زیرا واژه های بیت مقابل هم سجع متوازن دارند.

ما ز بالاییم و بالا می‌رویم
ما ز دریاییم و دریا می‌رویم
مولوی
ترصیع دارد، زیرا واژه‌های مصرع اول با مصرع دوم «بالاییم، دریاییم» و «بالا و دریا» با یکدیگر سجع متوازی‌اند.

✅ جواب : فقط بیت چهارم ترصیع دارد زیرا همه‌ی سجع‌های مقابل هم، متوازی هستند.

۳- کدام بیت از نظر کاربرد «سجع»، ارزش موسیقایی بیشتری دارد؟

هم عقل دویده در رکابت
هم شرع خزیده در پناهت
جمال‌الدّین عبدالرّزاق اصفهانی
عقل و شرع: متوازن
دویده و خزیده: متوازی
رکابت و پناهت: متوازن

ما برون را ننگریم و قال را
ما درون را بنگریم و حال را
مولوی
برون و درون: متوازی
ننگریم و بنگریم: متوازی
قال و حال: متوازی

✅ جواب اول : بیت دوم زیرا همه سجع‌های این موازنه، متوازی‌اند؛ یعنی علاوه بر هم‌وزنی، واج‌های پایانی آن‌ها نیز یکسان است. سجع متوازی ارزش موسیقایی‌اش از سجع متوازن بیشتر است.

✅ جواب دوم : بیت اول موازنه دارد و بیت دوم ترصیع و به دلیل اینکه ارزش موسیقیایی سجع متوازی از همه بیشتر است در نتیجه ترصیع از موازانه ارزش موسیقیایی بیشتری دارد.

۴- شاعر در ابیات زیر، برای بهره‌گیری از آرایه «سجع» چه شیوه‌ای را به‌کار گرفته است؟ توضیح دهید.

بهاری کز دو رخسارش، همی شمس و قمر خیزد
نگاری کز دو یاقوتش همی شهد و شکر ریزد
کلیله و دمنه
بهاری و نگاری: متوازی
رخسارش و یاقوتش: متوازن
شمس و شهد: متوازن
قمر و شکر: متوازی
خیزد و ریز: متوازی

برگ بی برگی بود ما را نوال
مرگ بی مرگی بود ما را حلال
مولوی
برگ و مرگ: متوازی
بی‌برگی و بی‌مرگی: متوازی
نوال و حلال: متوازی

ما چو ناییم و نوا در ما ز توست
ما چو کوهیم و صَدا در ما ز توست
مولوی
ناییم و کوهیم: متوازی
نوا و صدا: متوازی

✅ جواب: در بیت اول تقابل سجع‌های متوازن آرایه‌ی موازنه و در بیت دوم و سوم تقابل سجع‌های متوازی، آرایه‌ی ترصیع را ساخته است.

۵- در تقطیع هجایی هر بیت زیر، چند هجای کشیده دیده می‌شود؟

هر که تأمّل نکند در جواب
بیشتر آید سخنش ناصواب
سعدی

✅ جواب: در مصرع اول کلمه (جواب) هجای آخر (واب) کشیده است و نیز در مصرع دوم کلمه (ناصواب) هجای آخر (واب) کشیده است که البته به خاطر وجود اختیار زبانی هجای پایانی در اشعار اگر کشیده باشند به هجای بلند تبدیل خواهند شد. در مصرع دوم واژه (بیشتر) هجای اول (بیش) هجای کشیده است.

چند پرسی ز من چیستم من
نیستم نیستم نیستم من
میرزا حبیب خراسانی

✅ جواب: چند، چیس، نیس، نیس، نیس، در کل ۵ هجای کشیده دارد.

پاسخ درس قبلی: جواب درس هشتم علوم و فنون دهم انسانی

✅ به پایان جواب خودارزیابی درس نهم صفحه ۷۵ و ۷۶ علوم و فنون دهم انسانی رسیدیم، جهت مشاهده گام به گام سایر دروستان کافیست نام آن را به همراه عبارت ماگرتا در گوگل جست و جو کنید. همچنین اگر سوالی داشتید حتما آن را از بخش نظرات بپرسید.