جواب خودارزیابی درس هفتم علوم و فنون یازدهم انسانی ✏️ صفحه ۶۱ و ۶۲

جواب خودارزیابی درس هفتم علوم و فنون ادبی یازدهم انسانی ؛ در این مطلب به پاسخ و جواب سوالات خودارزیابی صفحه ۶۱ و ۶۲ درس ۷ هفتم «تاریخ ادبیات فارسی در قرن های دهم و یازدهم» کتاب علوم و فنون ادبی ۲ پایه یازدهم رشته انسانی پرداخته ایم. در ادامه با بخش آموزش و پرورش ماگرتا ، همراه ما باشید.

همچنین بخوانید: جواب کارگاه تحلیل فصل دوم علوم و فنون یازدهم انسانی

جواب خودارزیابی صفحه ۶۱ و ۶۲ درس ۷ هفتم علوم و فنون ادبی یازدهم

۱- ابیات زیر را از نظر مضمون بررسی کنید:

بخیهٔ کفشم اگر دندان‌نما شد، عیب نیست / خنده می‌آرد همی بر هرزه گردی‌های من
ریشهٔ نخل کهن سال از جوان افزون‌تر است / بیشتر دلبستگی باشد به دنیا پیر را صائب تبریزی

پاسخ: ابیات، مضمون آفرینی صائب را بیان می‌کند. که این مضمون آفرینی از طریق کاربرد ارسال المثل و کنایه صورت گرفته است.
کنایه: بخیه کفش داندان‌نما شدن ←← آشکار شدن (مشکلی یا عیب چیزی)
تشخیص: بخیهٔ دندان‌نما
اسلوب معادله: بیت دوم

۲- زبان فارسی در دوره صفویان چه موقعیت و جایگاهی داشت؟

پاسخ: هر چند شاهان صفوی در ترویج و نفوذ زبان ترکی در ایران نقش بسزایی داشتند و به شعر ستایشی و درباری و عاشقانه‌های زمینی بی توجه بودند؛ اما کم و بیش به زبان فارسی نیز کتاب نوشته یا شعر گفته اند و به نوعی علاقه نشان داده اند. افزون بر آن، برخی از ایشان مقام شیخی و رهبری طریقت داشتند و از این رو لازم می‌دانستند خود را در چنین مقام فرهنگی نگاه دارند، علاوه بر این با رؤسای مذاهب در تماس نزدیک بودند و از طرف دیگر، رقبایی چون شاهان عثمانی و هندی داشتند که آنها نیز به مسائل فرهنگی توجه نشان می‌دادند. این عوامل باعث شده بود که به طور کلی شعر و شاعری و معماری و انواع هنر مورد توجه قرار گیرد.

پاسخ دیگر: فرهنگ هند، در این دوره از فرهنگ ایرانی همچنان تاثیر می‌پذیرفت و فضلای هند از تألیف کتاب و سرودن شعر به زبان فارسی و بها دادن به فرهنگ آن، استقبال می‌کردند.
شاهان گورکانی هند نیز همگی به فارسی سخن می‌گفتند. زبان فارسی که در شبه‌قارهٔ هند استحکام و استقرار لازم را به‌دست آورده بود، همه‌گیر و رسمی شد و تا زمان حاکمیت استعمار انگلیس در هند زبان رسمی آن دیار بود.
در ایران نیز هرچند شاهان صفوی در نفوذ زبان ترکی سهم فراوان داشتند، کم و بیش به زبان فارسی نیز کتاب نوشته یا شعر گفته‌اند یا به نوعی توجّهی به ادب نشان داده‌اند و به‌ طور کلّی شعر و شاعری، هنر و معماری مورد توجه قرار گرفت. به‌ جز اصفهان که «مادر شهر» زبان و ادب فارسی بود، مناطق دیگر ایران هم رشد و توسعه و شور و جنبشی یافت؛ مثلاً خراسان، آذربایجان و نواحی مرکزی ایران نیز از کانون‌های مهم شاعران، هنرمندان و دانشمندان بود.

۳- ویژگی های عمده شعر بیدل را با توجه به غزل زیر بررسی کنید:

برق با شوقم شراری بیش نیست / شعله طفل نی سواری بیش نیست
لاله و گل زخمی خمیازه‌اند / عیش این گلشن خماری بیش نیست
تا به کی نازی به حسن عاریت؟ / ما و من آیینه داری بیش نیست
می‌رود صبح و اشارت می‌کند / کاین گلستان خنده واری بیش نیست
غرقۀ وهمیم؛ ور نه این محیط / از تنک آبی کناری بیش نیست
ای شرر، از همرهان غافل مباش / فرصت ما نیز باری بیش نیستا
بیدل، این کم همتان بر عزّ و جاه / فخرها دارند و عاری بیش نیست بیدل دهلوی

پاسخ: یکی از ویژگی های عمده شعر بیدل، ایهام ها و پیچیدگی های زبان شاعرانه اوست، این پیچیدگی به چند دلیل است : بیشتر واژگان به کار رفته در شعر او، ذهنی و انتزاعی اند. یعنی بیدل اغلب (و نه همیشه) با مفاهیم تصویرسازی می کند. سعی، حیران، تپش، خشک، گم شدن، عزلت، وهم، عنقا و … . گاهی نیز واژگان و ذهنی می شود. زیرا از استعارات تو در تو استفاده می کند. به جیب ابله ریزم غبار صحرا را (ابله : حباب، غبار صحرا استعاره از مظاهر زودگذر و فانی دنیا، غبار صحرا را به جیب ابله ریختن یعنی فنا را به فنا سپردن، نهایت فنا و بی مقداری)

پاسخ دیگر: مضمون‌آفرینی و استعاره‌های رنگین و سرشار از ابهام از بارزترین ویژگی‌های شعر بیدل است که در این غزل هم‌نمود دارد. ترکیب استعاری «جیب آبله» و «وهم عنقا» از آن جمله‌اند. کاربرد واژگانی چون «آبله» و «شیشه» نیز این غزل را در شمار آثار قرن یازدهم قرار می‌دهد. تخیّل رمزآلود نیز از دیگر ویژگی‌های بارز شعر بیدل است که در این شعر نیز نمایان است (بیت دوم و سوم).

۴- چه عواملی موجب شد شاعران ایرانی به دربار هند روی آورند؟

پاسخ: در این دوره از یک سو به دلیل کم توجّهی و بی مهری شاهان صفوی نسبت به شاعران و از سوی دیگر شاعرنوازی و ادب گرایی سلاطین هند، شاعران به دربارهای هند روی آوردند.

پاسخ دیگر: توجه خاص شاهان گورکانی هند به شعر و ادب، خصوصا زبان و ادبیات فارسی و بی توجهی شاهان صفوی به شعر و مضامین عاشقانه به دلیل پایبندی به آداب دینی و شرعیات، باعث شد بسیاری از شعرا به دربارهای هند روی آورند.

۵- شهرت محتشم کاشانی در چه نوع و قالب شعری معروف است؟ در این مورد توضیح دهید.

پاسخ: ترکیب بند و اشعار مذهبی و دینی. با توجه به اینکه صفویان مذهب تشیع را مذهب رسمی خود قرار دادند و در گسترش آن نیز کوشیدند، در این عهد، سرودن اشعار دینی، مرثیه ها و ذکر مصائب اهل بیت رونق گرفت. محتشم کاشانی نیز برخی از بهترین نمونه های مرثیه را سروده است. ترکیب بند معروف عاشورایی او نیز زبان زد خاص و عام است.

پاسخ: در سرودن شعر مذهبی معروف و ترکیب بند عاشورایی او زبانزد است. ترکیب بند شعری است چند بخشی که هر بخش آن از نظر قافیه و درون مایه همانند قصیده یا غزل است. این بخش‌ها را بیت مصرع متفاوت و نامکرری به هم می‌پیوندد.

۶- در قرن هشتم تأثیرپذیری از گذشتگان چگونه در شعر خواجوی کرمانی و حافظ جلوه‌گر شد؟

پاسخ: حافظ با خواجو دوستی و ارتباط نزدیک داشت و چون خواجو به سال و تجربه شعری بر حافظ پیشی داشت بر شعر و اندیشه وی پرتو افکند. و خواجوی کرمانی تحت تأثیر نظامی بوده و چندین مثنوی به پیروی از پنج گنج او سروده است که نشان دهنده استادی او در شاعری است.

پاسخ دیگر: خواجو چند مثنوی به پیروی از پنج گنج نظامی سروده است. حافظ نیز در غزل از خواجو اثر پذیرفته است.

۷- ابیات زیر را بخوانید و به پرسش‌ها پاسخ دهید:

لب و دندان سنایی همه توحید تو گوید / مگر از آتش دوزخ بودش روی رهایی سنایی

چو او شهر ایران به گشتاسب داد / نیامد تو را هیچ از آن تخت یاد فردوسی

الف) مجاز را در بیت های بالا بیابید و معنای حقیقی و غیرحقیقی هر کدام را مشخص کنید.

پاسخ: لب و دندان: مجاز از همه وجود
شهر ایران: مجاز از تاج و تخت پادشاهی ایران.

ب) نشانه های هجایی و پایه های آوایی بیت ها را مشخص کنید

پاسخ: خط عروض: لَبُ دَندانِ سَنایی هَمِ تُوْحیدِ تُ گویَد / مَگَرَز آتَشِ دوزَخ بُوَدَش رویِ رَهایی (سنایی)

خط عروض: چُ او شَهرِ ایران بِ گُشتاسب داد / نَیامد تُ را هیچ زان تخت یاد (فردوسی)

همچنین بخوانید: جواب خودارزیابی درس ششم علوم و فنون یازدهم انسانی

توجه: شما دانش آموز پایه یازدهم رشته علوم انسانی می توانید برای دسترسی سریع و آسان تر به جواب تمرینات و سوالات دروس کتاب علوم و فنون ادبی یازدهم متوسطه دوم ، در انتهای عنوان خود عبارت «ماگرتا» را نیز در گوگل جستجو کنید.

✅ در انتها امیدواریم که مقاله جواب سوالات خودارزیابی درس ۷ هفتم صفحه 61 و 62 کتاب علوم و فنون ادبی پایه یازدهم متوسطه دوم ؛ برای شما دانش آموزان عزیز مفید بوده باشد. شما می توانید سوالات خود را در بخش نظرات بیان کنید. 🌹