پیشینه و آداب و رسوم روز سیزده‌ بدر

در مطالب پیشین با تاریخچه عید نوروز آشنا شدیم. همانطور که می دانیم سیزده بدر یکی از سنت های عید نوروز است و مردم در این روز به همراه خانواده های خود به طبیعت گردی می روند. در این مقاله تاریخچه و آداب و رسوم این روز را گفته‌ایم، با ماگرتا همراه باشید.

سیزده بدر سیزدهمین روز فروردین ماه و از جشن های نوروزی است. در تقویم‌های رسمی ایران این روز (سیزده بدر) روز طبیعت نامگذاری شده‌است و از تعطیلات رسمی است.برخی بر این باورند که در روز سیزده بدر باید برای راندن نحسی از خانه بیرون روند و نحسی را در طبیعت به در کنند. بعد از سیزده به در، جشن های نوروزی به پایان می‌رسد.

سیزده بدر یکی از جشن های مهم ملی ایرانیان محسوب می شود. تاریخ دانان و پژوهشگران برای آشنایی با تاریخچه سیزده بدر تحقیقات زیادی را انجام داده اند. ما هم با توجه به پژوهش تاریخ دانان در مورد این جشن باستانی ، مهمترین نکات گفتنی را در مورد این جشن گرد آوری کرده ایم که ی توانید در ادامه بخوانید. گفتنی است در فرهنگ ملی ما ایرانیان ، هیچ روزی از سال را نحس و بد یمن شمرده نمی شود و هر روزی از هفته و ماه دارای یک نام زیبا که با یکی از مظاهر طبیعت مرتبط است دارد. روز سیزدهم هر ماه هم در تقویم باستانی ایرانیان “تیر روز” نام دارد که از آن ستاره ی باران آور می باشد و ایرانیان این روز را به عنوان اولین جشن تیرگان سال بر شمرده اند. همچنین در هیچ یک از کتاب های تاریخی و کهن ایرانی به عنوان یک روز بد یا نحس از سیزدهم فروردین ماه یاد نشده است بلکه در اکثر کتاب ها و نوشته های بجا مانده از ایران باستان ، از این روز به خجستگی و فرخندگی یاد شده است. یعنی در تاریخچه سیزده بدر نه تنها بدی و نحسی ای وجود ندارد، بلکه سرشار از خوبی و شادی است و یک جشن بزرگ ملی از مجموعه جشن های نوروزی محسوب می شود. مثلا در کتابی به نام “آثار الباقیه” جدولی وجود دارد که روز های نحس را از روز های نیک و جشن ها جدا کرده است و در مقابل روز سیزده نوروز کلمه ی “سعد” قرار گرفته که نشان از نیک بودن و فرخندگی این روز است.

در واقع نحس بودن عدد سیزده مربوط به فرهنگ اروپاییان است که در زمان نفوذ آنها به ایران در دوره صفویان خیلی ها را به اشتباهاتی خرافاتی در مورد این روز انداخت. همچنان با وجود صنعتی شدن و پیشرفت زیاد اروپا ، این باور در بین اروپاییان دیده می شود که سیزده عددی نحس است. امثال چنین خرافاتی در بین اروپایین کم نیست و با اینکه پیشرفت علمی در کشورهایشان بسیار زیاد است، اما در مقایسه با مردم شرقی ، شاید به خرافاتی تر هم باشند. مثلا نحس بودن روزی که گربه ای سیاه رنگ را ببینند و احتمال به وقوع پیوستن رویدادی شوم در صورت رد شدن از زیر نردبام از اعتقادات خرافی خیلی از اروپاییان می باشد. همچنین خوش شانسی آوردن نعل اسب و شوم بودن قرار دادن کلید خانه روی میز آشپزخانه از خرافات اروپاییان محسوب می شود. اما در بین فرهنگ ایرانی تنها مشکلی که عدد سیزده داشته، بد قلق بودن ان به دلیل بخش ناپذیری آن است که همین، نشان دهنده بالا بودن دانش ایرانیان در ریاضیات بوده است.

اما با نگاهی به تاریخچه سیزده بدر و خصوصا عدد سیزده دربین ایرانیان باستان، منابع تاریخی زیادی را می بینیم که بر فرخندگی، خجستگی و نیکویی این روز صحه می گذارند. سیزدهم فروردین به تیر روز معروف است و در متون باستان و پهلوی و همچنین در اوستا به عنوان جشنی بزرگ به نام تیرگان از ان یاد شده است. طبق روایاتی که در تاریخچه سیزده بدر قرار دارد ” جمشید شاه در این روز خیمه و خرگاه هایی برپا می کند و بارعام می دهد. وی این کار را برای چند سال متوالی انجام می دهد و این مراسم به شکل سنت و آیین در می آید و ایرانیان پس از آن این سنت را در کنار خارج از خانه و در دل طبیعت و کنار چشمه سار ها برپا می کنند”.

اما اکثر منابعی که با توجه به انها می توان تاریخچه سیزده بدر را بررسی نمود مربوط به دوره قاجار بوده و با دقت زیاد در آن منابع می توان دریافت که این جشن دارای دیرینگی زیادی می باشد. همچنین تنوع و گوناگونی برپایی این جشن در بین ایرانیان و انطباق آنها با فرهنگ مردم نشان دهنده دیرینگی و تاریخچه کهن سیزده بدر می باشد.

برپایی سیزده بدر شیوه ها و آیین های مختلفی دارد. سیزده بدر ، تیشتر روز نام دارد و شروع نیم سال دوم زراعی محسوب می شود. در این روز در ایران باستان مردم برای گرامیداشت این روز و نیایش به زمین های زراعی و کشتزارهای خود می رفتند و به شادی و پایکوبی می پرداختند. مردم در این روز معمولا سبزه های صحرایی را گرد آوری می کردند و به پختن برخی خوراکی ها مانند آش می پرداختند.

سبزه گره زدن :

یکی از آئین‌های این روز سبزه گره زدن است که بیش‌تر جوانان در این روز این کار را انجام می‌دهند. گره زدن سبزه به معنای گره زدن زندگی با طبیعت است که هیمشه سبز و شاداب باقی بمانیم.

فلسفه‌ی سبزه گره زدن :

یکی از کارهای روز سیزده‌ بدر، علف گره‌زدن است، در خصوص سابقه‌ی این رسم می‌گویند که مربوط به فرزندان کیومرث یعنی اولین زوج یا اولین پدر و مادر(مشیه و مشیانه)است، زرتشتیان معتقدند چون این دو با هم ازدواج کردند، دو شاخه «مورد» را گره زدند و پایه‌ی ازدواج خود را بنا نهادند و از آن زمان به بعد این رسم معمول شد و امروز هم دختران و پسران برای بستن پیمان زناشویی نیت می‌کنند و علف گره می‌زنند.

در مناطق کردنشین در پایان روز سیزده بدر 13عدد سنگ رابه پشت سر پرتاب می‌کنند بدین معنا که آرزو می‌کنند که بلایا و نواحس از شخص دور شود و به ازای هر سنگ یک آرزوی نیک می‌کنند.