جواب درس ۱۰ تاریخ یازدهم انسانی ☑️ ایران در دوران غزنوی ، سلجوقی و خوارزمشاهی

جواب درس ۱۰ تاریخ یازدهم انسانی ؛ گام به گام درس دهم تاریخ (۲) از بعثت پیامبر اسلام تا پایان صفویه پایه یازدهم رشته انسانی که شامل جواب فعالیت ها و پرسش های نمونه درس 10 دهم ایران در دوران غزنوی ، سلجوقی و خوارزمشاهی از فصل سوم ایران از ورود اسلام تا پایان صفویه در صفحه های ۱۰۱ ، ۱۰۵ ، ۱۰۶ ، ۱۰۷ ، ۱۰۹ و ۱۱۳ است را در ادامه در بخش آموزش و پرورش ماگرتا آماده کرده ایم.

پاسخ درس بعد: جواب درس ۱۱ تاریخ یازدهم انسانی

جواب فکر کنیم و پاسخ دهیم صفحه ۱۰۱ درس ۱۰ تاریخ یازدهم انسانی

با راهنمایی دبیر و هم فکری، توضیح دهید چه عاملی نقش مهمی در ورود ایران به دوران غزنویان، سلجوقیان و خوارزم شاهیان داشت؟

پاسخ کوتاه : ورود فردی و جمعی ترکان به درون سرزمین‌های ایرانی و سایر مناطق جهان اسلام در هیئت اسیر جنگی و یا مهاجرت گسترده‌ی قبیله‌ای و طایفه‌ای، به تدریج زمینه را برای قدرت گرفتن این عناصر و تأسیس حکومت‌های جدید توسط آنها در این سرزمین‌ها مهیا کرد.

پاسخ بلند : الف) در جریان لشکرکشی های جهادی مسلمانان به ماوراء النهر و سرزمین های آن سوی رود سیحون در سده های نخست هجری، شماری از ترکان به صورت فردی و یا گروهی به دین اسلام گرویدند و به درون قلمروی اسلامی راه یافتند.

ب) عده ی زیادی از این ترکان به دلیل استعداد خاصی که در امور نظامی داشتند به خدمت دربار عباسیان و امیران مسلمانان در مناطق مختلف قلمرو خلافت در آمدند؛ برخی از آنان حتی به مراتب و مناصب بالای نظامی دست یافتند.

پ) سرکوب دهقانان در اواخر حکومت سامانیان و تضعیف این نهاد قدیمی ایرانی و اختلافات میان شاهزادگان سامانی بر سر قدرت موجب شد سپهسالاران ترک روز به روز قدرتمندتر شوند.

ت) نبود عوارض عمده ی طبیعی در شمال شرق نیز موجب شد ترکان بسیاری پس از ضعف حکومت های ایرانی، به داخل قلمرو ایران کوچ کنند و مجموعه ی این عوامل، باعث برتری سیاسی و نظامی قبایل ترک و تشکیل سه سلسله ی پیاپی ترک نژاد در ایران شد.

جواب بحث و گفت و گو صفحه ۱۰۵ درس دهم تاریخ یازدهم انسانی

با راهنمایی دبیر دربارۀ آثار و نتایج دشمنی و درگیری خوارزمشاهیان و خلافت عباسی با یکدیگر بحث و گفت‌وگو کنید.

پاسخ : درگیری میان خوارزمشاهیان و خلافت عباسی به دلیل رقابت بر سر قدرت، اختلافات ایدئولوژیک و دخالت‌های خارجی شکل گرفت. این نزاع آثار مخربی بر هر دو طرف و منطقه داشت که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• ضعف خلافت عباسی: این درگیری به تضعیف و فروپاشی تدریجی خلافت انجامید.
• تشدید تفرقه و اختلافات: شکاف‌های موجود در جهان اسلام عمیق‌تر شد.
• ترویج بی‌ثباتی و ناامنی: مناطق تحت نفوذ دو طرف دچار بی‌ثباتی و ناامنی شد.
• تسهیل حمله مغول: ضعف ناشی از این درگیری، زمینه را برای حمله مغولان فراهم کرد.
• توسعه مذهب شیعه: شیعه از این فرصت برای گسترش نفوذ خود استفاده کرد.
• تغییر نقشه سیاسی منطقه: قدرت‌های جدیدی در صحنه سیاسی ظهور کردند.

جواب فعالیت ۱ صفحه ۱۰۵ درس دهم تاریخ یازدهم انسانی

نمودار خط زمان تاریخ ایران در دوران حکومت های غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان را ترسیم کنید و رویدادهای مهم سیاسی و نظامی را بر روی آن نشان دهید.

پاسخ: در جدول زیر می توانید مشاهده کنید:

پاسخ فعالیت ۲ صفحه ۱۰۶ درس ۱۰ تاریخ یازدهم انسانی

بررسی شواهد و مدارک

متن های زیر را بخوانید و به پرسش های مربوط به آن ها پاسخ دهید.

متن ۱: «روزی سلطان به وی [نظام الملک] پیغام داد که همانا با من در ملُک شریکی که ولایت و اقطاع به اولاد خود می دهی، و هر تصرّف که در ملک می خواهی بی مشورت من می کنی، خواهی تا بفرمایم که دوات وزارت از پیش و دستار از سرت بردارند؟ نظام الملک جواب داد که دوات من و تاج تو در هم بسته است و توأمانند، امّا فرمان تو را باشد» (رشید الدین فضل الله، جامع التواریخ، بخش سلجوقیان، ص ۳۶).
 منظور نظام الملک از رابطه ی بین دوات [نماد اهل قلم] وی و تاج سلطانی چیست؟

پاسخ: دیوان وزیر در همۀ کارها، از دربار سلطان قدرتمندتر رفتار می‌کرد. خواجه در طی بیست سال وزارت ملک‌شاه، قدرت بی‌چون و چرایی داشت. وی ولایات مختلف و نیز کارهای اداری مهم را به فرزندان و خویشان خود سپرد. در نتیجه خود، فرزندان و خویشان در اموری کشوری نفوذ زیادی یافتند و در پرتو این وزارت به مال و منال فراوانی رسیده بودند.

متن ۲: «باید که به همه ی اطراف همیشه جاسوسان روند بر سَبیل بازرگانان و سیاحان و صوفیان و داروفروشان و درویشان، و از هر چه می شنوند خبر می آورند تا هیچ گونه از احوال چیزی پوشیده نماند» (نظام الملک، سیاست نامه، ص ۹۰).

الف) با توجه به متن فوق، نظام الملک، ایجاد کدام دیوان را برای حکومت سلجوقی ضروری شمرده است؟

پاسخ: دیوان اشراف. این دیوان در دوره غزنوی بیشتر نوعی نظام جاسوسی را شامل می‌شد که عمدتاً کارکردی امنیتی داشت، اما در گذار به دوره سلجوقی کارکرد اصلی آن دگرگون شد و در این دوره عمدتاً نوعی نظام بازرسی مالی با کارکردی اقتصادی را در برمی‌گرفت.

ب) به نظر شما اطلاع حاکم از اوضاع مملکت می توانست چه فایده ای به هم راه داشته باشد؟

پاسخ: می توانست از اوضاع مملکت ارزیابی درستی داشته باشد و با اطلاعات درست برنامه ریزی درستی انجام دهد و مردم را به سمت رضایت بکشاند.

پاسخ فعالیت ۳ صفحه ۱۰۷ درس دهم تاریخ یازدهم انسانی

با مطالعه ی دقیق وظایف دیوان ها در عصر سلجوقیان، بگویید امروزه وظایف هر یک از این دیوان ها را چه وزارت خانه یا نهادی انجام می دهد؟

پاسخ: ۱- دیوان عرض: وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح
۲- دیوان اشراف: سازمان بازرسی کل کشور
۳- دیوان استیفاء: سازمان امور اقتصادی و مالیاتی
۴- دیوان بَرید: وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
۵- دیوان مظالم: وزارت دادگستری.

جواب فعالیت ۴ صفحه ۱۰۹ درس ۱۰ تاریخ یازدهم انسانی

سیاست مذهبی سلجوقیان را با سیاست مذهبی آل بویه مقایسه کنید و پیامدهای اجتماعی و فرهنگی آن را بیان نمایید.

پاسخ کوتاه: سلجوقیان و وزراء آنان سنیان متعصبی بودند که اهل تشیع را به شدت سرکوب می کردند، اما در زمان آل بویه چون آن ها شیعه بودند، مراسم شیعیان برگزار می گردید.

پاسخ بلند :
پیامدهای اجتماعی و فرهنگی سیاست مذهبی آل بویه: پشتیبانی از اندیشه‌های بدیع، آزادی پیروان دیگر ادیان و فرقه‌ها، دوری از تعصب‌های ناروا، فراهم آمدن زمینه پیشرفت و شکوفایی دانش‌ها، پشتیبانی از اندیشه‌ورزان و عالمان مذاهب گوناگون، نوآوری در دانش‌های مختلف، ظهور عالمان و اندیشه ورزان نام‌آور و حمایت نکردن از مذهب یا اندیشه‌ای خاص که به انحصارطلبی و چالش سیاسی و دینی می‌انجامید.
پیامدهای اجتماعی و فرهنگی سیاست مذهبی سلجوقیان: کشتار پیروان گروه‌های مذهبی گوناگون، سرکوب اندیشه‌های نوع و بدیع و مبارزه با عقلگرایی، مبارزه با پیروان ادیان و فرقه‌های مختلف، توجه افراطی به علوم مذهبی بنابر خوانش مذهبی ویژه، سرکوبی اندیشه ورزان و عالمان دیگر مذاهب، انحطاط فرهنگی و تمدنی جهان اسلام، تبعید و کشتن (ترور) عالمان دینی و آشفتگی فکری متأثر از محیط ناآرام اجتماعی.

جواب بحث و گفت و گو صفحه ۱۱۱ درس ۱۰ تاریخ یازدهم انسانی

دربارۀ آثار و نتایج اجتماعی و فرهنگیِ محدود و منحصر کردن مدرسان و محصلان مدارس به پیروان یک مذهب خاص در کلاس بحث و گفت‌وگو کنید.

پاسخ بلند : محدود کردن مدارس به یک مذهب خاص، عواقب اجتماعی و فرهنگی جدی به دنبال دارد:

• تقویت تعصب و تبعیض: این محدودیت باعث ایجاد شکاف بین گروه‌های مذهبی و تقویت تعصب می‌شود.
• کاهش فرصت‌های برابر: اقلیت‌های مذهبی از فرصت‌های آموزشی محروم می‌شوند.
• تضعیف انسجام اجتماعی: جامعه به جای وحدت، به گروه‌های کوچک مذهبی تقسیم می‌شود.
• کاهش تنوع و خلاقیت: محیط‌های آموزشی یکدست، مانع رشد ایده‌های جدید می‌شوند.
• ترویج افراط‌گرایی: تمرکز بر یک مذهب خاص ممکن است به افراط‌گرایی منجر شود.
• تضعیف هویت ملی: احساس تعلق به یک ملت واحد کاهش می‌یابد.
• محدودیت در درک فرهنگ‌های مختلف: دانش‌آموزان فرصت کافی برای درک سایر فرهنگ‌ها ندارند.

در نتیجه، این محدودیت به تخریب بافت اجتماعی و نقض حقوق بشر منجر می‌شود.

همچنین بخوانید: جواب درس ۸ تاریخ یازدهم انسانی

جواب پرسش های نمونه صفحه ۱۱۳ درس دهم تاریخ یازدهم انسانی

۱- اهداف محمود غزنوی از حمله به هند چه بود؟

پاسخ: او به بهانه جهاد در راه خدا چندین بار به هند حمله کرد، اما هدف اصلی او دستیابی به ثروت فراوان هند از طریق معابد و پرستش گاه های آنان بود.

۲- نظام الملک چه اهدافی از تقویت و توسعه ی نظام اداری در عصر سلجوقی داشت؟

پاسخ: خواجه نظام الملک در تلاش بود با تقویت حکومت مرکزی از طریق توسعه نظام اداری مدنظر خود ضمن ایجاد ثبات با نیروی سر کش امیران سلجوقی که به سنت های قبیله ای خود وفادار بودند مقابله کند و این چالش ها منجر به تقابل شد که در تاریخ ایران به تقابل أهل قلم (دیوان سالاران) و اهل شمشیر (نظامیان) معرف است و همچنین این نظام اداری الگوی مطلوبی برای حکومت های بعد شد.

۳- شکل گیری نظام سلطنت در دوره ی سلجوقی، چه تأثیری بر جایگاه و قدرت سیاسی نظامی خلفای عباسی داشت؟

پاسخ: سلجوقیان برای مشروعیت حکومت خود، فرمانبرداری از خلیفه عباسی را پیشه کردند. اما این اطاعت نسبی بود، زیرا تقسیم قدرت دینی و دنیوی از اهداف سلاطین سلجوقی گشت، آنها سلطنت همه جانبه خود را می خواستند و بهای چندانی به خلفا نمی دادند و تنها به دنبال این بودند که با کسب مشروعیت سلطنت خود را حفظ کنند.

مناسبات خلیفه و سلطان همیشه روال عادی خود را نداشت. چون تا زمانی که سلاطین قدرتمند و با نفوذ سلجوقی بر سر کار بودند، خلفا به قدرت معنوی خود اکتفا می کردند اما با بروز ضعف سلطان سلجوقی، خلفا در صدد کسب قدرت دنیوی بر می آمدند. این سیاست باعث تنش روابط بین خلیفه و سلاطین سلجوقی می شد.

سلجوقیان با آنکه به تأیید خلفا نیاز داشتند اما تلاش می کردند با این ادعا، حق حکومت کردن و مسئولیت حمایت از افراد تحت سلطه، مستقیما از سوی خدا به آنها واگذار شده برای خود وجهه مذهبی و الهی کسب کنند.

۴- بافت مذهبی شهرهای ایران را در دوران غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان به اختصار توضیح دهید.

پاسخ: بافت مذهبی جمعیت شهری و روستایی این دوره را معمولا اهل تسنن تشکیل می دادند البته پیروان شیعه ۱۲ امامی نیز در شهرها پراکنده بودند و در برخی شهرها مثل (بیهق، ری، گرگان، ساری و قم ) اکثرا شیعه بودند پیروان مذهب اسماعیله نیز در شهرها و روستاها پراکنده بودند این گروه مهم ترین مخالفان حکومت های عباسی ، غزنوی و سلجوقی بودند.

۵- عواملی که در رشد تجارت داخلی و خارجی در دوره ی سلجوقی نقش داشت چه بودند؟

پاسخ: عواملی همچون گسترش قلمرو، نظم امنیت، ایجاد راه های ارتباطی جدید و رونق حمل و نقل، وجود نظام دیوانی کار آمد باعث رشد تجارت شده بود.

۶- عوامل مؤثر بر رشد هنر و معماری در دوره ی سلجوقی کدام اند؟

پاسخ: توسعه شهرنشینی، رشد اقتصادی، گسترش قلمرو و حمایت دولتمردان از شکوفایی هنر و معماری باعث رشد هنر و معماری شد و بسیاری از کاروانسراها، مساجد و مدارس در این دوران ساخته شده است.

پاسخ درس قبل: جواب درس ۹ تاریخ یازدهم انسانی

😊 اگر سوالی در رابطه با جواب پرسش های نمونه و فعالیت های درس ۱۰ دهم کتاب تاریخ انسانی یازدهم دارید آن را از قسمت دیدگاه بپرسید. همچنین جهت مشاهده گام به گام سایر درس های کتاب کافیست شماره درس را به همراه عبارت ماگرتا در گوگل جست و جو کنید.