جواب کارگاه تحلیل فصل چهارم علوم و فنون یازدهم انسانی

جواب کارگاه تحلیل فصل چهارم علوم و فنون ادبی یازدهم انسانی ؛ در این مطلب به پاسخ و جواب سوالات کارگاه تحلیل فصل ۴ چهارم صفحه ۱۰۱ ، ۱۰۲ ،‌۱۰۳ ، ۱۰۴ ، ۱۰۵ ، ۱۰۶ و ۱۰۷ کتاب علوم و فنون ادبی ۲ پایه یازدهم رشته انسانی پرداخته ایم. در ادامه با بخش آموزش و پرورش ماگرتا ، همراه ما باشید.

همچنین بخوانید: جواب خودارزیابی درس دوازدهم علوم و فنون یازدهم انسانی

جواب کارگاه تحلیل فصل ۴ چهارم صفحه ۱۰۱ ، ۱۰۲ ،‌۱۰۳ ، ۱۰۴ ، ۱۰۵ ، ۱۰۶ و ۱۰۷ علوم و فنون ادبی یازدهم انسانی

۱) دو غزل زیر را بخوانید و پرسش‌ها را پاسخ دهید:

مرا تو غایت مقصودی از جهان ای دوست / هزار جان عزیزت فدای جان ای دوست
چنان به دام تو الفت گرفت مرغ دلم / که یاد می‌نکند عهد آشیان ای دوست
گرم تو در نگشایی کجا توانم رفت / به راستان که بمیرم بر آستان ای دوست
مرا رضای تو باید، نه زندگانی خویش / اگر مراد تو قتل است، وارهان ای دوست
که گفت سعدی از آسیب عشق بگریزد / به دوستی که غلط می‌برد گمان‌ای دوست سعدی

ای دفتر حسن تو را فهرست، خط و خال‌ها / تفصیل‌ها پنهان شده در پرده اجمال‌ها
آتش‌فروز قهر تو، آیینه‌دار لطف تو / هم مغرب ادبارها، هم مشرق اقبال‌ها
پیشانی عفو تو را پرچین نسازد جرم ما / آیینه کی بر هم خورد از زشتی تمثال‌ها
با عقل گشتم همسفر یک کوچه راه، از بی کسی / شد ریشه ریشه دامنم از خار استدلال‌ها
هر شب کواکب کم کنند از روزی ما پاره‌ای / هر روز گردد تنگ‌تر سوراخ این غربال‌ها
هر چند صائب، می‌روم سامان نومیدی کنم / زلفش به دستم می‌دهد سررشته آمال‌ها صائب

الف) وزن هر دو غزل را بیابید.

پاسخ: وزن غزل اول: مفاعلن – فعالاتن – مفاعلن – فعلن
وزن غزل دوم: مستفعلن – مستفعلن – مستفعلن – مستفعلن

ب) دو غزل را از نظر قلمرو زبانی و فکری مقایسه و تحلیل کنید.

/	قلمرو زبانی	قلمرو فکری
غزل اول	– کاربرد «می» به جای «همی» (می‌نکنند) – کاربرد کلمات عربی چون عزیز، الفت، رضا، بدیع – درهم آمیختگی واژگان نو و کهن	– ستایش عشق – شرح فراق و غم‌گرایی – توجه به رضای معشوق
غزل دوم	– کاربرد واژگان ساده‌ای چون غربال و سوراخ و… -کاربرد جملات کوتاه	– معنی‌گرایی – توجه به عشق – تقابل عقل و عشق و برتبری عشق (بیت چهارم) – اعتقاد به تأثیر ستارگان در سرنوشت انسان

پ) دو غزل را از دیدگاه زیبایی شناسی تحلیل نمایید.

غزل اول	غزل دوم
تشبیه: مرغ دل تناسب: دام، آشیان، مرغ کنایه: در گشودن، کنایه از توجه کردن و پذیرفتن – کاربرد تخلّص در غزل (بیت آخر)	تضاد: قهر و لطف، مغرب و مشرق، ادبار و اقبال، شب و روز – اسلوب معادله: بیت سوم تشبیه: دفتر حسن، مغرب ادبار، مشرق اقبال، خار استدلال – اضافی استعاری: پیشانی عفو تشخیص: با عقل همسفر شدن – کاربرد تخلص: بیت آخر

۲) در ابیات و عبارات زیر تشبیه را مشخص کنید و ارکان تشبیهات فشرده را بنویسید:

کنار نام تو لنگر گرفت کشتی عشق / بیا که یاد تو آرامشی است طوفانی قیصر امین‌پور

پاسخ: عشق: مشبّه / کشتی: مشبه‌به

پس از ابر کرم، باران محبت بر خاک آدم بارید و خاک را گل کرد و به ید قدرت در گل از گل دل کرد. مرصاد العباد

پاسخ: ابر کرم: کرم: مشبّه / ابر: مشبّه‌به
باران محبت: محبت: مشبّه / باران: مشبّه‌به

پروردگارا روا مدار در ظلمات جهل و ضلال از چراغ هدایت به دور افتم. صحیفه سجادیه

پاسخ: ظلمات جهل و ضلال: ضلال: ضلال جهل: مشبّه / ظلمات: مشبّه‌به
چراغ هدایت: هدایت: مشبّه / چراغ: مشبّه‌به

مه طاسک گردن سمندت / شب طره پرچم سیاهت
چرخ ار چه رفیع، خاک پایت / عقل ار چه بزرگ طفل راهت جمال‌الدّین عبدالرزّاق اصفهانی

پاسخ: ۱) مه: مشبّه / طاسک گردن سمندت: مشبّه‌به
۲) شب: مشبّه / طره پرچم سیاهت: مشبّه‌به
۳) عقل: مشبّه / طفل راهت: مشبّه‌به

دریای شورانگیز چشمان تو زیباست / آنجا که باید دل به دریا زد، همین جاست حسین منزوی

پاسخ: چشمان: مشبّه / طفل راهت: مشبّه‌به

۳) مجاز را در بیت‌های زیر مشخص کنید:

عالم از شور و شر عشق خبر هیچ نداشت / فتنه‌انگیز جهان نرگس جادوی تو بود حافظ

پاسخ: نرگس: مجاز از چشم

دیدی که خون ناحق پروانه شمع را / چندان امان نداد که شب را سحر کند شفائی اصفهانی

پاسخ: خون: مجاز از کشته شدن

از تو به که نالم که دگر داور نیست / وز دست تو هیچ دست بالاتر نیست سعدی

پاسخ: دست: مجاز قدرت

۴) در ابیات و عبارات زیر استعاره را بیابید و مشخص کنید که آن استعاره، کدام رکن باقی مانده از تشبیه است؟

بتی دارم که گرد گل ز سنبل سایه‌بان دارد / بهار عارضش خطی به خون ارغوان دارد حافظ

پاسخ: بتی استعاره از معشوق (مشبه‌به)
گل استعاره از صورت (مشبه‌به)
سنبل استعاره از زلف (مشبه‌به)

دلا تا کی در این زندان فریب این و آن بینی / یکی زین چاه ظلمانی برون‌شو تا جهان‌بینی سنایی

پاسخ: دلا تشخیص (مشبه)
زندان استعاره از دنیا (مشبه‌به)
چاه ظلمانی استعاره از دنیا (مشبه‌به)

۵) در ابیات زیر عبارت کنایه را مشخص کنید و مفهوم کنایی آن را بنویسید.

به تیغم گر کُشد، دستش نگیرم / و گر تیرم زند منت پذیرم حافظ

پاسخ: دستش نگیرم کنایه از مانع نشدن

یکی نغزبازی کند روزگار / که بنشاندت پیش آموزگار فردوسی

پاسخ: بنشاندت پیش آموزگار کنایه از تنبیه کردن

۶) آرایه‌های تشبیه، مجاز، استعاره و کنایه را در ابیات و عبارات زیر مشخص کنید:

داغ است دل لاله و نیلی است برِ سرو / کز باغ جهان لاله‌عذاران همه رفتند محمدتقی بهار

پاسخ: «دل لاله»، «برِ سرو نیلی است»: استعاره از نوع تشخیص
لاله‌عذران: استعاره

با آسمان مفاخره کردیم تا سحر / او از ستاره دم زد و من از تو دم زدم حسین منزوی

پاسخ: دَم زدن: کنایه از سخن گفتن
با آسمان مفاخره کردیم و آسمان دم زد: تشخیص

این نغمه محبت بعد از من و تو ماند / تا در زمانه باقی است آواز باد و باران شفیعی کدکنی

پاسخ: نغمه‌ی محبت: تشبیه فشرده

الهی، عقل گوید: الحذر، الحذر؛ عشق گوید: العجل، العجل. آیت‌اله حسن‌زاده آملی

پاسخ: الحذ: مجاز از دوری کن (از عشق)
العجل: مجاز از شتاب کن (در عشق)

از دیده‌گر سرشک چو باران چکد، رواست / کاندر غمت چو برق بشد روزگار عمر حافظ

پاسخ: سرشک: مشبه
چو: ادات تشبیه
باران: وجه شبه
چکد: وجه شبه
چو: ادات تشبیه
برق: مشبّه‌به
بشد: وجه‌شبه
روزگار عمر: مشبّه

روشنی روز تویی، شادی غم‌سوز تویی / ماه شب‌افروز تویی، ابرشکربار بیا مولوی

پاسخ: «تو» در هر دو مصرع: مشبّه
روشنی روز، شادی غم‌سوز، ماه شب‌افروز: مشبّه‌به
ابر شکربار: استعاره از سخن شیرین

چون در این آیات تأمّل کنند، بهار توحید از دل‌های ایشان سر برزند. درخت معرفت به بار آید، چشمهٔ حکمت گشاید، یاسمین شوق بردهد. کشف‌الاسرار میبدی

پاسخ: بهار توحید: تشبیه فشرده
درخت معرفت: تشبیه فشرده
چشمه‌ی حکمت: تشبیه فشرده
یاسمین شوق: تشبیه فشرده

دلم شکستی و رفتی، خلاف شرط مودّت / به احتیاط رو اکنون که آبگینه شکستی سعدی

پاسخ: دلم شکستی: کنایه از ناراحتم کردی
آبگینه: استعاره از دل

تو قامت بلند تمنّایی ای درخت / همواره خفته است در آغوشت آسمان / بالایی‌ای درخت سیاوش کسرایی

پاسخ: ای درخت: استعاره و تشخیص
آسمان خفته است: استعاره و تشخیص، قامت بلند تمنا: استعاره و تشخیص

جهان را سر به سر آیینه می‌دان / به هر یک ذرّه‌ای صد مهر تابان شیخ محمودشبستری

پاسخ: جهان: مشبّه
آیینه: مشبّه‌به

همگنان خاموش / گرد بر گردش به کردار صدف بر گرد مروارید. اخوان ثالث

پاسخ: همگان: مشبه
به کردار: ادات تشبیه
صدف: مشبّه‌به
مروارید: وجه‌شبه

ای گل بوستان‌سرا، از پس پرده‌ها درآ / بوی تو می‌کشد مرا، وقت سحربه بوستان صائب

پاسخ: ای گل: استعاره و تشخیص

پیداست از گلاب سرشکم که من چو گل / یک روز خنده کردم و عمری گریستم شهریار

پاسخ: گلاب سرشکم: تشبیه فشرده
تشبیه: من ← مشبّه، چو ← ادات تشبیه، گل ← مشبّه‌به، خنده کردن (شکفته شدن) ← وجه شبه
گریستن (پژمرده شدن گل) ← وجه‌شبه (این تشبیه دو وجه شبه دارد)
سرشک: مشبّه / گلاب: مشبّه‌به

موی سفید را فلکم رایگان نداد / این رشته را به نقد جوانی خریده‌ام رهی معیری

پاسخ: فلکم: استعاره و تشخیص
نقد جوانی: تشبیه فشرده
رشته: استعاره از موی سفید
نقد جوانی: تشبیه فشرده، جوانی ← مشبّه، نقد ← مشبّه‌به

۷) با خوانش درست ابیات، مرز پایه‌های آوایی آنها را مشخّص کنید و هر پایه را در خانه خود قرار دهید:

اگر تو ز آموختن سر بتابی، / نجوید سر تو همی سروری را ناصر خسرو

اَ گَر تُ	ز آ مو	خ تَن سَر	نَ تا بی
بـِ جو یَد	سَ رِ تُـ	هـَ می سَر	وَ ری را

در هوایت بی‌قرارم روز و شب / سر ز پایت بر ندارم روز و شب مولوی

دَر هـَ وا یَت	بی قـَ را رَم	رو رُ شَب
سَر زِ کو یَت	بَر نَ دا رَم	رو زُ شب

۸) با خوانش بیت‌ها، مرز پایه‌های آوایی را مشخّص کنید، سپس خانه‌هایی به تعداد آنها طرّاحی نموده، هر پایه را در خانهٔ خود جای دهید و وزن آنها را بنویسید:

ز چشم شوخ تو جان کی توان برد / که دائم با کمان اندر کمین است حافظ

زِ چَش مِ شو	خ تُ جان کِی	تَ وان بُرد
کِ دا یِم با	کَ ما نَن دَر	کَ می نَست
مفاعلین	مفاعلین	مفاعی

نمیرم از این پس که من زنده‌ام / که تخم سخن را پراکنده‌ام فردوسی

نَ می رَم	اَزین پَس	کِ مَن زِن	دِ اَم
کِ تُخـ مِ	سُ خَن را	پَـ را کَن	دِ اَم
فعولن	فعولن	فعولن	فعل

۹) با توجّه به آهنگ بیت زیر، پایه‌های آوایی مناسب (غیر از واژه‌های بیت) را تولید کنید و آن را در جای خالی بنویسید:

نمی‌دانم بگو عشق تو از جانم چه می‌خواهد / چه می‌خواهد بگو عشق تو از جانم؟ نمی‌دانم قیصر امین‌پور

نِـ می دانَم	بِـ گو عش قِ	ز لی خا هم	چ می خا هَد
تُ می دانی پَ	ری شا نم طَ	ری قی را نـِ	نِـ می دا نَم

۱۰) بیت‌های زیر را متناسب با پایه‌های آوایی تفکیک کنید، سپس وزن و نشانه‌های هجایی هریک را در خانه‌ها قرار دهید:

بازآمدم بازآمدم، از پیش آن یارآمدم / در من نگر، درمن نگر، بهر تو غمخوار آمدم مولوی

پایه‌های آوایی	با زا مَ دَم	با زا مَ دَم	اَز پیشِ آن	یا را مَ دَم
پایه‌های آوایی	دَر مَن نِ گَر	دَر مَن نِ گَر	بَه رِ تُ غَم	خا را مَ دَم
وزن	مستفعلن	مستفعلن	مستفعلن	مستفعلن
نشانه‌های هجایی	– – U –	– – U –	– – U –	– – U –

ای همه هستی ز تو پیدا شده / خاک ضعیف از تو توانا شده نظامی

پایه‌های آوایی	اِی هـَ مِ هَس	تی زِ تـُ پی	دا شُ دِ
پایه‌های آوایی	خا کِ ضَ عیـ	فَز تـُ تَ وا	نا شُ دِ
وزن	مفتعلن	مفتعلن	مفتعلن
نشانه‌های هجایی	– UU –	– UU –	– UU –

۱۱) پایه‌های آوایی بیت‌های زیر را مشخّص کنید و با ذکر دلیل بنویسید که چرا ابیات زیر دارای وزن همسان دولختی هستند؟

از نظرت کجا رود، وربرود تو همرهی / رفت و رها نمی‌کنی، آمد و رهن نمی‌دهی سعدی

اَز

نَ

ظَ

رَت

کُ

جا

رَ

وَد

وَر

بِ

رَ

وَد

تُ

هَم

رَ

هی

رَفـ

تُ

رَ

ها

نِ

می

کُ

نی

آ

مَ

دُ

رَه

نِ

می

دَ

هی

ادامه پاسخ: الف) وسط مصراع مکث شده است.
ب) ارکان شعر متناوب است. «مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن»
پ) تعداد هجاهای مصراع زوج است (۱۶ تاست)

اشک سحر زداید، از لوح دل سیاهی / خرم کند چمن را، باران صبحگاهی رهی معیری

اَش

کِ

سَ

حَر

زُ

دا

یَد

اَز

لوُ

حِ

دِل

سِ

یا

هی

خُ

رَم

کُ

نَد

چَ

مَن

را

با

را

ن

صُبـ

ح

گا

هی

ادامه پاسخ: الف) وسط مصراع مکث می‌شود.
ب) پایه‌های شعر متناوب است. «مستفعلن فعولن مستفعلن فعولن»
پ) تعداد هجاهای مصراع زوج است (۱۴ تاست)

۱۲) بیت‌هایی را که نظم همسان دولختی (دوری) دارند، مشخّص کنید:

در سینه‌ام دوباره غمی جان گرفته است / امشب دلم به یاد شهیدان گرفته است سلمان هراتی

پاسخ: بر وزن «مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن» است و دوری نیست.

بسیار گنه کردیم، آن بود قضای تو / شاید که به ما بخشی، از روی کرم آنها سنایی

پاسخ: بر وزن «مفعولُ مفاعیلن مفعولُ مفاعیلن» است و دوری است.

هردم از این باغ بری می‌رسد / تازه تر از تازه‌تری می‌رسد نظامی

پاسخ: بر وزن «مفتعلن، مفتعلن و فاعلن» است و دوری نیست.

۱۳) بیت‌های زیر را تقطیع هجایی کنید و مطابق جدول زیر، پایه‌های آوایی، وزن و نشانه‌های هجایی آن را بنویسید:

دائم گل این بستان، شاداب نمی‌ماند / دریاب ضعیفان را در وقت توانایی سعدی

پایه‌های آوایی	دا ئم گُ	لِ این بُس تان	شا دا ب	نِ می ما نَد
پایه‌های آوایی	دَر یا ب	ضَ عی فان را	دَر وَق تِ	تَ وا نا یی
وزن	مفعولُ	مفاعیلن	مفعولُ	مفاعیلن
نشانه‌های هجایی	– – U	U – – –	– – U	U – – –

هر نفس آواز عشق، می‌رسد از چپ و راست / ما به فلک می‌رویم، عزم تماشا که راست مولوی

پایه‌های آوایی	هَر ن فـَ سا	وا زِ عَشق	می رِ سَ دَز	چَپ پـُ راست
پایه‌های آوایی	ما بـِ فَـ لَک	می رَ ویم	عَز مِ تَ ما	شا کـِ راست
وزن	مفتعلن	فاعلن	مفتعلن	فاعلن
نشانه‌های هجایی	– UU –	– U –	– UU –	– U –

غمناک نباید بود، از طعن حسود ای دل / شاید که چو وابینی، خیر تو در این باشد حافظ

پایه‌های آوایی	غَم نا کِ	نَ با یَد بود	اَز طَع نِ	حَ سو دِی دِل
پایه‌های آوایی	شا یَد کِ	چُ وا بی نی	خِی رِتـُ	دَ رین با شد
وزن	مفعول	مفاعیلن	مفعول	مفاعیلن
نشانه‌های هجایی	– – U	U – – –	– – U	U – – –

همچنین بخوانید: جواب خودارزیابی درس یازدهم علوم و فنون یازدهم انسانی

توجه: شما دانش آموز پایه یازدهم رشته علوم انسانی می توانید برای دسترسی سریع و آسان تر به جواب تمرینات و سوالات دروس کتاب علوم و فنون ادبی یازدهم متوسطه دوم ، در انتهای عنوان خود عبارت «ماگرتا» را نیز در گوگل جستجو کنید.

✅ در انتها امیدواریم که مقاله جواب سوالات کارگاه تحلیل فصل 4 چهارم صفحه 101 ، 102 ، 103 ، 104 ، 105 ، 106 و 107 کتاب علوم و فنون ادبی پایه یازدهم متوسطه دوم ؛ برای شما دانش آموزان عزیز مفید بوده باشد. شما می توانید سوالات خود را در بخش نظرات بیان کنید. 💖