جواب درس ۵ تاریخ یازدهم انسانی ♨️ تثبیت و گسترش اسلام در دوران خلفای نخستین

جواب درس ۵ تاریخ یازدهم انسانی ؛ گام به گام درس پنجم تاریخ (۲) از بعثت پیامبر اسلام تا پایان صفویه پایه یازدهم رشته انسانی که شامل جواب فعالیت ها و پرسش های نمونه درس 5 پنجم تثبیت و گسترش اسلام در دوران خلفای نخستین از فصل دوم ظهور اسلام، حرکتی تازه در تاریخ بشر در صفحه های ۴۳ ، ۴۶ ، ۴۷ و ۵۰ است را در ادامه در بخش آموزش و پرورش ماگرتا آماده کرده ایم.

همچنین بخوانید: جواب درس ۴ تاریخ یازدهم انسانی

جواب فعالیت ۱ صفحه ۴۱ درس پنجم تاریخ انسانی یازدهم

بررسی و تحلیل شواهد و مدارک

بخشی از گفت وگوهای اجتماع سقیفه ی بنی ساعده را که منجر به خلافت ابوبکربن ابی قُحافه شد، بخوانید و به پرسش مربوط به آن پاسخ مناسب دهید.
سعدبن عبُاده رئیس خزرجیان از انصار گفت: «ای گروه انصار شما پیش از دیگران به اسلام گرویدید و از این جهت برای شما فضیلتی است که برای دیگران نیست. پیامبر اسلام بیش از ده سال قوم خود را به خداپرستی و مبارزه با شرک دعوت نمود، جز جمعیت کمی از آنان، کسی به او ایمان نیاورد، ولی هنگامی که پیامبر با شما سخن گفت، شما به او ایمان آوردید و دفاع از او را بر عهده گرفتید و برای گسترش اسلام و مبارزه با دشمنان جهاد کردید … هر چه زودتر زمام کار به دست بگیرید که جز شما کسی لیاقت این کار را ندارد» (طبری، تاریخ طبری، ج 4، ص 1342- 1343).
به دنبال آن، ابوبکر برخاست و چنین گفت: «خداوند محمد را برای پیامبری به سوی مردم فرستاد… گروهی از مهاجران به تصدیق و ایمان و یاری او در لحظات سخت بر دیگران سبقت گرفتند و از کمی جمعیت نهراسیدند، … آن ها خویشاوندان پیامبرند و به زمام داری و جانشینی شایسته تر می باشند… .اگر از گروه مهاجرین بگذریم هیچ کس به مقام و موقعیت شما (انصار) نمی رسد. بنابراین، چه بهتر ریاست خلافت را مهاجرین به دست بگیرند و وزارت و مشاوره را به شما واگذار کنند» (همان، ص 1345). ابوبکر با اشاره به دو دستگی انصار و سابقه ی جنگ و خونریزی میان آنان، گفت هرگاه یک نفر از شما خود را برای خلافت آماده کند، به سان این است که خود را میان کام شیر افکنده باشد (جاحظ، البیان والتبیین، ج 2، ص 181).
آن گاه حُباب بن منُذر از جانب انصار و عمر و ابوعبیده از طرف مهاجران سخن گفتند و دلایلی را برای تعیین جانشین از گروه خویش بیان کردند. بشیربن سعد که پسر عموی سعدبن عباده بود و از تمایل انصار به ریاست او به شدت ناراحت بود، برخلاف انتظار گفت: پیامبر از قریش است، خویشاوندان پیامبر برای زمام داری از انصار شایسته ترند، چه بهتر که کار خلافت را به خود آنان واگذار نماییم و مخالفت نکنیم.
پس از آن بود که ابوبکر رو به مردم کرد و گفت به نظر من عمر و ابوعبیده برای خلافت شایستگی دارند. با هر کدام می خواهید بیعت کنید، ولی آن دو نفر برخاستند و به ابوبکر گفتند تو از ما شایسته تری … . چه کسی می تواند در این امر بر تو سبقت بگیرد، و بی درنگ دست بگیرند، یک نوع فضیلت و برتری پیدا می کنند، هر چه زودتر برخیزید و با ابوبکر بیعت کنید». اوسیان نیز همگی به تبعیت از او با ابوبکر بیعت کردند. ولی رئیس خزرجیان و افراد قبیله ی او از بیعت خودداری ورزیدند (طبری، تاریخ طبری، ج ۴، ص ۱۳۴۵ – ۱۳۴۸)

با توجه به مباحث مطرح شده در سقیفه:

اشخاص و یا نمایندگان هر یک از گروه های مسلمان برای اثبات حقانیت خود در جانشینی پیامبر بر چه معیارهایی تأکید کردند؟

پاسخ: انصار، برتری خود را در این می دیدند که نخستین گروهی بودند که اسلام رو آوردند و اهالی مدینه (و نه مکه) بودند که شهر خود را محل حکومت پیامبر قرار دادند و دفاع از پیامبر را به عهده گرفتند. ابوبکر و سایر مهاجران و اهل قریش نیز اعتقاد داشتند آن ها نخستین ایمان آورندگان به اسلام هستند و حکومت حق قریش است که خویشاوند پیامبر است. همچنین اختلاف و خونریزی بین انصار (قبل از اسلام) را ویژگی منفی آنان شمردند.

به نظر شما آیا این معیارها برای تعیین جانشین پیامبر مناسب و یا کافی بود؟ چرا؟

پاسخ: خیر، نه مناسب بود و نه کافی؛ زیرا پیامبر در زمان حیاتشان میان مسلمانان مهاجر و انصار پیمان مودت و برادری برقرار کرده بودند تا تنها معیار برتری، ایمان و تقوا باشد، نه امتیازات قبیله ای و خویشاوندی.

جواب کاوش خارج از کلاس صفحه ۴۶ درس ۵ تاریخ یازدهم انسانی

به سه گروه تقسیم شوید و اعضای هر گروه با استفاده از منابعی که دبیر معرفی می کند، درباره ی زمینه ها، عوامل، نتیجه و پیامدهای سیاسی و اجتماعی یکی از سه جنگ جمل، صفین و نهروان، مطالبی تهیه و در کلاس ارائه دهید.

پاسخ: به عنوان نمونه به توضیح جنگ جمل پرداخته ایم:

جنگ جَمَل نخستین جنگ دوره خلافت امام علی(ع) بود که چندین ماه پس از خلافت امام توسط گروهی به رهبری عایشه همسر پیامبر اسلام(ص) و طلحه و زبیر علیه امام علی(ع) به راه افتاد. عایشه و همراهانش این جنگ را به بهانه خون‌خواهی عثمان به راه‌ انداختند. این جنگ در روز ۱۰ جمادی الاولی سال ۳۶ قمری و در اطراف بصره رخ داد و زمان آن از ظهر تا غروب آفتاب بود. عایشه در این نبرد بر شترِ نرِ سرخ‌مویی سوار بود و علت نامگذاری این جنگ به جمل (شتر نر) همین است.

فرضیه ما در این مساله این است که قدرت طلبی و زیاده خواهی مخالفین عامل اصلی جنگ جمل است و این جنگ سرآغاز درگیری ها و مشکلات بعدی مسلمانان گردید. همچنین باعث به قدرت رسیدن امویان و در راس آنها معاویه شد. جامعه اسلامی پس از رحلت پیامبر (ص) و بیست و پنج سال خانه نشینی علی (ع) دچار انحراف گردید.

عادی شدن پیمان شکنی؛ از بدترین پیامدهای جنگ جمل این بود که قبح پیمان شکنی و بیعت شکنی با خلیفه از بین رفت. تا آن زمان شکستن بیعت با خلیفه بی سابقه بود، ولی اصحاب جمل این کار را کردند و این مسئله باب شد.

سوء استفاده های تبلیغاتی فراوان معاویه از جنگ جمل؛ معاویه می خواست فتح بابی شود و پیش از او کسی با خلیفه بجنگد، تا انگشت نما نشود که او با خلیفه جنگیده است. هم‌چنین از این درگیری، علیه امیرالمؤمنین (علیه السلام) بسیار سوء استفاده کرد. از جمله اینکه اعلام کرد او با همسر پیامبر (صلی الله علیه و آله) و صحابی بزرگ رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) جنگیده است!

بصره یک شهر معتبر نظامی بود، اگرچه بعد از شکست، دوباره با علی (علیه السّلام) بیعت کردند، اما این بیعت از روی میل نبود، بلکه از قدرت حضرت ترسیدند؛ زیرا بصره در این جنگ لطمه زیادی دید و آنان نسبت به حضرت کینه پیدا کرده و دیگر حاضر به اطاعت از حضرت نشدند.

ست شدن مردم کوفه در اطاعت حضرت؛ کوفیانی که چندان تحت تأثیر ابوموسی اشعری قرار نگرفتند و با مجاهدت های امام مجتبی (علیه السّلام) و مالک اشتر و عمار یاسر به یاری حضرت آمدند، این‌ها هم مسئله دار شدند؛ زیرا با تمام شدن جنگ، آن‌ها قصد داشتند به داخل بصره ریخته و زنان و بچه ها را به اسارت گرفته و اموال آنان را غارت کنند، اما آن حضرت به ایشان اجازه نداد و فرمود: «این‌ها مسلمان هستند و زن و فرزند و اموالشان حرمت دارد و جز آن مقداری که به صحنه جنگ آوردند، دیگر حق غنیمت ندارید»

یکی از میوه های تلخ جنگ جمل شعله ور گشتن آتش جنگ صفّین بود؛ زیرا جنگ صفّین در واقع دنباله جنگ جمل و یکی از آثار شوم آن است. این دو جنگ، با نخ محکمی که ابتدای آن در کنار بصره و انتهایش در صفّین باشد، به هم پیوسته بود.

قیام به خون خواهی عثمان از طرف عایشه، طلحه و زبیر، موجب شد که معاویه خلافت را در میان خاندان خود موروثی کند و انتقال آن را به خاندان دیگر ناممکن سازد.

نتیجه ناگوار دیگر آن، پیدایی جنگ نهروان است چون جنگ جمل و سپس صفّین، در روح مردم بدبین، تنگ نظر و کوته فکر آثار بدی گذاشت به طوری که به دیگران به دیده عداوت و تکفیر می نگریستند.

پاسخ فعالیت ۲ صفحه ۴۶ درس ۵ تاریخ یازدهم انسانی

پس از مطالعه ی درس، هم فکری کنید و بگویید، شیوه ی به خلافت رسیدن خلفای نخستین چه تفاوت و شباهتی با هم داشت؟

پاسخ: تفاوت ها: خلیفه سوم و دوم با وصیت ابوبکر در شورای عمومی سقیفه به خلافت رسیدند. خلیفه اول نیز از طریق بیعت مسلمانان به خلافت رسیدند.

شباهت ها: همگی از طریق شورای شش نفره تعیین شده توسط خلیفه قبل، به قدرت رسیدند. حال آنکه خلافت حضرت علی (ع)‌ با حضور و درخواست عموم مردم به وقوع پیوست. و حالی که خلافت علی (ع) اجرای وصیت اول نقش داشت در قبیله ای، در به خلافت رسیدن سه خلیفه سنت های خویشاوندی و انتصاب مستقیم پیامبر بود.

جواب فعالیت ۳ صفحه ۴۷ درس ۵ تاریخ یازدهم انسانی

به جدول خوب دقت کنید و بگویید خلیفه ی دوم برای توزیع بیت المال میان مسلمانان چه معیارهایی را در نظر داشته است؟

پاسخ: خویشاوندی با پیامبر – حضور در غزوه ها و میدان های نبرد مهم صدر اسلام – پیشینه اسلام آوردن افراد – انتساب به مهاجران یا انصار و …

پاسخ فعالیت ۴ صفحه ۴۷ درس پنجم تاریخ یازدهم انسانی

بررسی شواهد و مدارک

 برداشت و تحلیل خود را از متن زیر بیان کنید.
ولیدبن عُتبه، حاکم اُموی کوفه، مبلغ زیادی از بیت المال قرض گرفت و نمی خواست آن را پس دهد. عبدالله بن مسعود که مسئول بیت المال بود، به عثمان شکایت برد. خلیفه در پاسخ او گفت: «تو خزانه دار ما هستی و نباید نسبت به ولید از آن چه از بیت المال بر می دارد، تعرض نمایی». ابن مسعود به خشم آمد و گفت: «گمان می بردم که خزانه دار مسلمانان هستم، اما اگر چنین است، مرا بدان حاجتی نیست» (بلاذری، انساب الاشراف، ج ۵، ص ۳۱).

پاسخ: عثمان معیار تقسیم بیت المال را نزدیکی و خویشاوندی خود با افراد قرار داده بود و بذل و بخشش های فراوان از بیت المال مسلمانان به بستگان و حامیان خلیفه انجام می گرفت که این رفتار، موجب بیرون رانده شدن افراد سالم از دستگاه حکومتی عثمان و وراج فساد اقتصادی در آن دوران شد.

جواب فعالیت ۵ صفحه ۵۰ درس پنجم تاریخ یازدهم انسانی

قسمت هایی از متن صلح نامه ی بیت المقدس (ایلیا) را مطالعه کنید و دلایل خود را در پذیرش یا رد ادعای رفتار مسالمت آمیز و مداراجویانه مسلمانان بیان کنید.

این نامه امانی است که عمر، امیرمؤمنان به مردم ایلیا می دهد، خودشان و اموالشان و کلیساهایشان و صلیب هایشان، سالم و بیمارشان و دیگر مردمشان را امان می دهد؛ کلیساهایشان مسکون و ویران نشود و از آن نکاهند و حدود آن را کم نکنند، از صلیب و اموالشان نیز، و در کار دینشان مزاحمت نبینند و کسی از ایشان زیان نبیند و کسی از یهودان در ایلیا با آن ها مقیم نشود.

مردم ایلیا باید جزیه دهند، چنان که مردم شهرها می دهند و باید رومیان و دزدان را از آن جا بیرون کنند. کسانی که بروند جان و مالشان در امان است تا به امان گاهشان برسند و هر که بماند در امان است» (طبری، تاریخ طبری، ج 5، ص ۱۷۸۹ – ۱۷۹۰).

پاسخ: عدم تعرض به جان ساکنین شهر و محترم شمردن عقاید مذهبی آنان در پرداخت جزیه، بسیار انسانی مدارجویانه بود و موجب آن شد تا مردم مناطق فتح شده نسبت به پیام اسلام،‌ که همانا صلح و برابری و احترام به سایر عقاید الهی است، ایمان بیاورند.

جواب پرسش های نمونه صفحه ۵۰ درس ۵ تاریخ یازدهم انسانی

۱- علل بروز جنگ های رِده را بیان کنید.

پاسخ: پس از فوت پیامبر اعظم تعدادی از قبایل و بادیه نشین ها دین اسلام را ترک کردند و شورش کردند این گروه جزو مرتدان شدند و ابوبكر بعد از رسیدن به قدرت سیاهی را جهت سرکوب مرتدان و پیامبران دروغین آماده کرد که شورش ها را فرونشاند.

۲- دلایل شورش مردم بر خلیفه ی سوم در شهرهای مختلف قلمرو اسلامی چه بود؟

پاسخ: عثمان روشش با سایر خلیفه ها تفاوت داشت و بسیار خویشاوند دوست بود، او تمام خویشاوندان خود از بنی امیه را به امور خلافت راه داد. گروهی از اصحاب پیامبر همانند ابوذر غفاری به او اعتراض کردند اما او آنها را تبعید نمود. گروهی از مردم نیز برای رساندن صدای اعتراض خود از عراق به مدینه آمدند.

۳- شیوه ی تقسیم و توزیع بیت المال توسط علی و سه خلیفه ی پیش از او را توضیح دهید.

پاسخ: در دوران خلافت خلیفه های دوم و سوم ثروت زیادی بخاطر سرزمین های فتح شده کسب شد. خلیفه دوم این ثروت ها را به عنوان عطایا بین مردم تقسیم می نمود، بر مبنای عدالت واقعی نبود اما از ثروت اندوزی اطرافیان جلوگیری می کرد. اما خلیفه سوم بیشتر این ثروت را بین بستگان و بنی امیه تقسیم می کرد. اما حضرت علی این ثروت ها را به مساوات بین عرب و و غیر عرب تقسیم می کردند.

۴- دلایل سیاسی و اقتصادی مخالفت و دشمنی سران قریش با خلافت امام علی (ع) را شرح دهید.

پاسخ: حضرت علی (ع) سعی داشتند سنت پیامبر و فرامین قرآن را پیاده کنند، اما افرادی مثل طلحه و زبیر به شیوه تقسیم غنائم اعتراض داشتند و معتقد بودند باید بین عرب و غیر عرب فرق باشد. اما حضرت مخالف بودند و آنها چون حضرت با حکومت آنها بر شهر موافقت نکرده بودند بدعت خود را شکستند.

۵- عوامل مؤثر بر موفقیت مسلمانان در فتح شام و مصر را در دو بعد سیاسی و اجتماعی بیان کنید.

پاسخ: اختلافات مذهبی و تفاوت های قومی و فرهنگی و زبانی که میان توده مردم شام با طبقه حکومت گر رومی وجود داشت، که باعث فتح روم شدند. مصر نیز همانند روم بخشی از قلمرو امپراطوری روم بود و آنها به دلایل مختلف (پرداخت مالیات زیاد اختلاف مذهبی با مسیحیان و …) مخالف حاكمیت رومیان بر مصر بودند که فتح مصر را راحت تر می کرد.

همچنین بخوانید: جواب درس ۳ تاریخ یازدهم انسانی

☑️ اگر سوالی در رابطه با جواب پرسش های نمونه و فعالیت های درس ۵ پنجم کتاب تاریخ انسانی یازدهم دارید آن را از قسمت دیدگاه بپرسید. همچنین جهت مشاهده گام به گام سایر درس های کتاب کافیست شماره درس را به همراه عبارت ماگرتا در گوگل جست و جو کنید.