معنی شعر در امواج سند درس سوم فارسی یازدهم ❤️+ آرایه های ادبی

معنی شعر در امواج سند درس سوم فارسی یازدهم ؛ در این نوشته با معنی کلمات و آرایه های قلمرو ادبی و زبانی و فکری متن شعر در امواج سند درس ۳ سوم کتاب ادبیات فارسی یازدهم متوسطه دوم رشته های تجربی و ریاضی و انسانی و فنی حرفه ای آشنا می شوید. در ادامه با بخش آموزش و پرورش ماگرتا همراه ما باشید

همچنین بخوانید: معنی و آرایه های درس پنجم فارسی یازدهم

معنی و ارایه های ادبی و زبانی شعر در امواج سند درس 3 سوم فارسی یازدهم

در زیر می توانید قلمرو ادبی و زبانی و معنی بیت های شعر در امواج سند درس ۳ سوم ادبیات فارسی یازدهم را مشاهده نمایید:

این شعر در موردِ دلاوری های جلال الدّین محمّد خوارزمشاه است که در برابر چنگیزخان مغول ،با شجاعت ایستادگی کرد و دکتر مهدی حمیدی (1293-1365 ه.ش) از شاعران توانای معاصر، شهامت و پایداری او را در سروده ای زیبا (در قالب چهار پاره یا دوبیتی به هم پیوسته) به تصویر کشیده است.

قالب و وزن شعر در امواج سند چیست ؟

پاسخ: قالب: چهار پاره یا دوبیتی پیوسته / وزن: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (رشته انسانی)

۱- به مغرب، سینه مالان قرص خورشید / نهان می‌گشت پشت کوهساران

معنی (قلمرو فکری): قرص خورشید، به آرامی و در کمال ناتوانی ، سینه خیز در پشت کوه ها پنهان می شود. (خورشید عظمت و جاه و جلالِ حکومت خوارزمشاهیان روبه نابودی بود.)

قلمرو زبانی: سینه مالان: سینه خیز (صفت فاعلی مرکب کوتاه)

قلمرو ادبی: سینه خیز رفتن خورشید: تشخیص

پیام: غروب، خور خفت

۲- فرومی‌ریخت گردی زعفران رنگ / به روی نیزه‌ها و نیزه داران

معنی (قلمرو فکری): و نور طلایی خود را مانند گردی (پودری) زرد رنگ بر جنگجویان و نیزه‌هایشان می‌پاشید.

قلمرو زبانی: فرومی‌ریخت (بن ماضی: فروریخت، بن مضارع: فرو ریز)

قلمرو ادبی: گرد زعفران رنگ: استعاره از پرتو خورشید
گردی زعفران رنگ: تشبیه (گردی همانند زعفران)
واژه آرایی: نیزه

پیام: تابش خورشید

۳- ز هر سو بر سواری غلت می خورد / تن سنگین اسبی تیر خورده

معنی (قلمرو فکری): از هر سو تن اسبان تیرخورده بود که بر روی سواران می‌افتاد.

قلمرو زبانی: سنگین: پروزن

قلمرو ادبی: واج آرایی: «ر»

پیام: توصیف نبردگاه

۴- به زیر باره می نالید از درد / سوار زخم دار نیم مرده

معنی (قلمرو فکری): سوارکاری که زخمی و نیم مرده بود زیر لاشه اسبان از درد می نالید.

قلمرو زبانی: باره: اسب

قلمرو ادبی: واج آرایی: «ر»

پیام: توصیف آوردگاه

۵- نهان می‌گشت روی روشن روز / به زیر دامن شب در سیاهی

معنی (قلمرو فکری): روز آرام آرام به پایان می‌رسید و تاریکی شب همه جا را فرا می‌گرفت.

قلمرو زبانی: نهان: پنهان

قلمرو ادبی: روی روشن روز: جانبخشی
روز: مجاز از خورشید به علاقه لازمیه
دامن شب: جانبخشی
روز، شب: تضاد
واج آرایی: «ر»

پیام: توصیف غروب

۶- در آن تاریک شب می‌گشت پنهان / فروغ خرگه خوارزمشاهی

معنی (قلمرو فکری): در آن شب سیاه، درخشش خیمه و حکومت خوارزمشاهیان نیز داشت رو به تاریک و خاموش شدن می‌رفت.

قلمرو زبانی: فروغ: روشنایی
خرگه: خیمه بزرگ، سراپرده بزرگ
خوارزمشاهیان: دودمانی شاهی پس از فرمانروایی سلجوقیان

قلمرو ادبی: خرگه: مجاز از توان و شکوه خوارزمشاهیان.

پیام: شکست خوارزمشاهیان

۷- به خوناب شفق در دامن شام / به خون آلوده ایران کهن دید

معنی (قلمرو فکری): جلال الدین هنگام غروب به سرخی آسمان نگاه کرد و با خود فکر کرد که چگونه ایران با عظمت در خون فرو خواهد رفت.

قلمرو زبانی: شفق: سرخی آسمان هنگام غروب خورشید

قلمرو ادبی: خوناب شفق: اضافه تشبیهی
دامن شام: اضافه استعاری
کنایه: در خون نشستن كنايه از كشته شدن و نابود شدن

پیام: پیش بینی شکست ایران

۸- در آن دریای خون در قرص خورشید / غروب آفتاب خویشتن دید

معنی (قلمرو فکری): با دیدن غروب خورشید، غروب عمر خود و پایان زندگی‌اش را احساس کرد.

قلمرو زبانی: قرص: گرده

قلمرو ادبی: دریای خون: استعاره از سرخی شفق هنگام غروب
غروب آفتاب خویشتن: کنایه از نابودی
اغراق
آفتاب خویشتن: اضافه تشبیهی
واج ‏آرایی «د»، «ی»

پیام: شکست خوارزمشاه

۹- چه اندیشید آن  دم، کس ندانست / که مژگانش به خون دیده تر شد

معنی (قلمرو فکری): اوضاع بگونه‌ای بود که در غروب آفتاب و دریای خونی که از کشته شدگان بوجود آمده بود، نابودی خورشید حکومت خود را نیز به چشم می‌دید.

قلمرو زبانی: دم: نفس
دیده: چشم

قلمرو ادبی: دم: مجاز از لحظه
به خون دیده تر شدن: اشک، کنایه از به شدت گریستن

پیام: اندوه سلطان جلال الدین

۱۰- چو آتش در سپاه دشمن افتاد / ز آتش هم کمی سوزنده تر شد

معنی (قلمرو فکری): جلال الدین خوارزمشاه که مانند آتش سوزنده شده بود به سپاه مغولان حمله کرد و چنان می‌جنگید که گویی از خود آتش نیز سوزنده‌تر شده است.

قلمرو زبانی: چو: مانند
هم: نیز

قلمرو ادبی: چو آتش: تشبیه
واژه آرایی: آتش
اغراق

پیام: تاخت و تاز جلال الدین

۱۱- در آن باران تیر و برق پولاد / میان شام رستاخیز می‌گشت

معنی (قلمرو فکری): در آن شب که گویی قیامت برپا شده بود، میان باران تیر و برق شمشیر، مبارزه می‌کرد.

قلمرو زبانی: برق:‌ درخشش
پولاد: فولاد

قلمرو ادبی: باران تیر: اضافه تشبیهی
پولاد: مجاز از شمشیر
شام رستاخیز: استعاره از جبهه جنگ

پیام: توصیف نبرد سلطان جلال الدین

۱۲- در آن دریاى خون در دشت تاریک / به  دنبال سر چنگیز می‌گشت

معنی (قلمرو فکری): در آن شب و دشت تاریک که از کشته شدگان مانند دریای خون شده بود جلال الدین به دنبال چنگیز می‌گشت تا سر از تنش جدا کند.

قلمرو زبانی: دشت:‌ هامون

قلمرو ادبی: دریای خون: استعاره از میدان جنگ
اغراق
به دنبال سر کسی گشتن: کنایه از نابود کردن او

پیام: کوشش برای کشتن چنگیز

۱۳- بدان شمشیر تیز عافیت سوز / در آن انبوه، کار مرگ می‌کرد

معنی (قلمرو فکری): جلال الدین با شمشیر برّنده و کشنده اش سربازان مغول را می‌کشت و نابود می‌کرد.

قلمرو زبانی: عافیت: تندرستی
عافیت سوز: برّنده و کشنده (صفت فاعلی مرکب مرخم)

قلمرو ادبی: کار مرگ کردن: کنایه از کشتن
انبوه: ازدحام

پیام: دلاوری جلال الدین

۱۴- ولی چندان که برگ از شاخه می‌ریخت / دو چندان می‌شکفت و برگ می‌کرد

معنی (قلمرو فکری): اما هر چه می‌کشت، دو برابر آن افراد به جنگ او می‌آمدند.

قلمرو زبانی: دوچندان: دو برابر
شکفتن: شکوفه کردن (بن ماضی: شکفت؛ بن مضارع:‌ شکف)
برگ می‌کرد: برگ تولید می‌کرد

قلمرو ادبی: برگ: استعاره از تک تک سربازان مغول
شاخه: استعاره از سپاه مغول
چندان: واژه آرایی

پیام: بسیاری سپاه مغول

۱۵- میان موج می‌رقصید در آب / به رقص مرگ، اخترهای انبوه

معنی (قلمرو فکری): ستاره‌های انبوه آسمان نیز در آب رودخانه، رقص مرگ می‌کردند.

قلمرو زبانی: اختر: ستاره

قلمرو ادبی: رقصیدن ستاره: جانبخشی
رقص مرگ: اضافه استعاری

پیام: توصیف دریا

۱۶- به رود سند می‌غلتید بر هم / ز امواج گران کوه از پی کوه

معنی (قلمرو فکری): در رود سند سپاه ایران مانند کوه‌ها روی هم می‌غلتیدند و کشته می شدند.

قلمرو زبانی: گران: سنگین، عظیم

قلمرو ادبی: کوه: استعاره از سپاه ایران
امواج گران:‌ استعاره از حمله

پیام: کشتار سپاه ایران

۱۷- خروشان، ژرف، بی پهنا، کف آلود / دل  شب می‌درید و پیش می‌رفت

معنی (قلمرو فکری): رود سند پر جوش و خروش، عمیق، وسیع و کف‌آلود بود. سیاهی شب را می‌شکافت و پیش می‌رفت.

قلمرو زبانی: خروشان: صداکنان
ژرف: عمیق
بی پهنا: عریض
دریدن: پاره کردن (بن ماضی: درید، بن مضارع: در)

قلمرو ادبی: دل شب: سیاهی شب یا نیمه شب، اضافه استعاری و تشخیص
دل شب دریدن: کنایه از در پیش رفتن در تاریکی

پیام: توصیف رود سند

۱۸- از این سدّ روان، در دیده شاه / ز هر موجی هزاران نیش می‌رفت

معنی (قلمرو فکری): هر موج این رود مانند سدّی بود که راه جلال الدین را بسته بود و مانند هزاران نیش بر چشمان جلال الدین فرومی‌رفت؛ چرا که مانع گریز او و خانواده‌اش بود.

قلمرو زبانی: دیده: چشم

قلمرو ادبی: سد روان: استعاره از رود سند؛ متناقض نما
نیش در دیده رفتن: کنایه از آزار و اذیّت دیدن؛ موج مانند نیش در دیده شاه می‌رفت

پیام: مشکل آفرینی رود برای سپاه ایران

۱۹- ز رخسارش فرومی‌ریخت اشکی / بنای زندگی بر آب می‌دید

معنی (قلمرو فکری): اشک از چشمان او جاری می‌شد و پایان زندگی خودش را نیز حس می‌کرد.

قلمرو زبانی: رخسار: چهره

قلمرو ادبی: بنای زندگی: اضافه تشبیهی
بنای چیزی را بر آب دیدن: کنایه از ناپایداری

پیام: اندوهان جلال الدین

۲۰- در آن سیماب گون امواج لرزان / خیال تازه ای در خواب می‌دید

معنی (قلمرو فکری): با نگاه کردن به امواج لرزان رود سند، فکر تازه‌ای به ذهنش رسید:

قلمرو زبانی: سیماب: جیوه
گون: مانند

قلمرو ادبی: سیماب گون: مانند جیوه، تشبیه
خیال در خواب دیدن: کنایه از نقشه کشیدن

۲۱- به یاری خواهم از آن سوی دریا / سوارانی زره پوش و کمان گیر

معنی (قلمرو فکری): می توانم از آن طرف دريا سربازان جنگ جو  و تير انداز به کمک خود بياورم.

قلمرو زبانی: زره: جامه جنگی

قلمرو ادبی: زره پوش، کمان گیر: کنایه از جنگجو

پیام: درخواست نیروی کمکی

۲۲- دمار از جان این غولان کشم سخت / بسوزم خانمان‏هاشان به شمشیر

معنی (قلمرو فکری): من مغولان را به سختی خواهم کشت و با جنگ، خانمانشان را نابود می کنم.

قلمرو زبانی: سخت: از دست دادن
خانمان: خانه و آنچه در آن است

قلمرو ادبی: دمار کشیدن: کنایه از نابود کردن
غول: استعاره از مغولان
شمشیر: مجاز از جنگ
سوختن: کنایه از نابود کردن
واج آرایی: «ن»

پیام: نابود کردن دشمن

۲۳- شبی آمد که می‌باید فدا کرد / به راه مملکت فرزند و زن را

معنی (قلمرو فکری): شبی رسید که زن و فرزند را باید در راه میهن فدا کرد.

قلمرو زبانی: مملکت: کشور

قلمرو ادبی: فرزند، زن: تناسب

پیام: میهن دوستی

۲۴- به پیش دشمنان استاد و جنگید / رهاند از بند اهریمن، وطن را

معنی (قلمرو فکری): او ایستادگی کرد و در برابر این دشمنان جنگید و کشور را از دست این شیطان‌ها نجات داد.

قلمرو زبانی: استاد: مخفف ایستاد، ایستادگی کرد
رهاند: نجات داد
بند: اسارت

قلمرو ادبی: اهریمن: شیطان، استعاره از دشمن
ایستادن در برابر کسی: کنایه از پایداری ورزیدن
اهریمن: استعاره از چنگیز

پیام: ایستادگی سلطان جلال الدین

۲۵- شبی را تا شبی با لشکری خرد  / ز تن‌ها  سر، ز سر‌ها خود افکند

معنی (قلمرو فکری): جلال الدین یک شبانه روز همراه یاران اندک خود سر از تن مغول‌ها و کلاهخود از سر ایشان جدا کرد و آنها را کشت.

قلمرو زبانی: شبی تا شبی: یک شبانه روز
خرد: کوچک
خود: کلاه خود

قلمرو ادبی: تن، سر: تناسب
واژه آرایی: شب، سر
واج آرای: «ش»
از سر خود افکندن: کنایه از جدا کردن سر از تن

پیام: دلاوری سلطان جلال الدین

۲۶- چو لشکر گرد بر گردش گرفتند / چو کشتی، بادپا در رود افکند‍‍‍‍‍‍

معنی (قلمرو فکری): هنگامی که لشکر مغول، محاصره‌اش کردند، اسب خود را مانند کشتی به آب زد تا از رود سند بگذرد.

قلمرو زبانی: «چو» نخست: هنگامی که
گرد بر گرد: پیرامون
«چو» دوم: مانند
بادپا صفت جانشین اسم (اسب بادپا)

قلمرو ادبی: چو کشتی: تشبیه
بادپا: تشبیه (ستوری که مانند باد سریع می دود)
واج آرایی: «گ»، «ر»، «د»
جناس همسان: چو (۱- هنگامی که ۲- مانند)

پیام: قصد عبور از رود

۲۷- چو بگذشت، از پس آن جنگ دشوار / از آن دریای بی پایاب، آسان

معنی (قلمرو فکری): وقتی که او از آن جنگ سخت خود را نجات داد و به آسانی از آن رود عمیق گذشت.

قلمرو زبانی: چو: هنگامی که
گذشتن: عبور کردن (بن ماضی: گذشت؛ بن مضارع: گذر)
دریا: رود بزرگ
پایاب: ته آب که پای بر زمین رسد
بی پایاب: عمیق
موقوف المعانی

قلمرو ادبی: دشوار، آسان: تضاد

پیام: نجات سلطان جلال الدین

۲۸- به فرزندان و یاران گفت چنگیز / که گر فرزند باید، باید این سان

معنی (قلمرو فکری): چنگیز به یاران و فرزندان خود گفت: اگر وجود فرزند لازم است باید مانند جلال الدین دلاور باشد.

قلمرو زبانی: گر: اگر / سان: مانند، گونه

قلمرو ادبی: واژه آرایی: باید

پیام: نصیحت چنگیز به فرزندان

۲۹- به پاس هر وجب خاکی از این ملک / چه بسیار است، آن سرها که رفته

معنی (قلمرو فکری): برای دفاع از هر وجب از این مرز و بوم، انسان‌های بسیاری جان خود را فدا کردند.

قلمرو زبانی: به پاس: به خاطر
ملک: سرزمین

قلمرو ادبی: وجب: مجاز از مقدار اندک
سر: مجاز از سرباز دلاور
رفته: کنایه از درگذشته

پیام: جانبازی برای میهن

۳۰- ز مستی بر سر هر قطعه زین خاک /  خدا داند چه افسرها که رفته

معنی (قلمرو فکری): فقط خدا می‌داند که به عشق این آب و خاک و پاسداری از هر بخش این سرزمین، چه انسان‌های بزرگی جنگیده‌اند و جان خود را فدا کرده‌اند.

قلمرو زبانی: افسر: تاج و کلاه پادشاهان، صاحب منصب

قلمرو ادبی: ز مستی: کنایه از روی عشق و علاقه به وطن
افسر: مجاز از سرداران
خاک: مجاز از سرزمین ایران
رفته: کنایه از درگذشته

پیام: جانبازی برای میهن

همچنین بخوانید: جواب سوالات کارگاه متن پژوهی درس پنجم فارسی یازدهم

توجه: شما دانش آموزان عزیز و کوشا می توانید برای دسترسی سریع تر و بهتر به مطالب کمک درسی کتاب فارسی پایه یازدهم متوسطه دوم ، کلمه و عبارت « ماگرتا » را به همراه مطلب مورد نظر خود جستجو کنید.

در انتها امیدواریم که مقاله معنی و آرایه های ادبی و زبانی شعر در امواج سند درس 3 سوم کتاب ادبیات فارسی یازدهم ؛ برای شما دانش آموزان عزیز مفید بوده باشد. سوالات خود را در بخش نظرات بیان کنید.